بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَـنِ الرَّحِيمِ من مى خواهم شما را به سفر مهمّى ببرم ، آيا شما همسفر من مى شويد ؟ ما به مدينه سفر مى كنيم و همراه با پيامبر(صلى الله عليه وآله)، لباسِ احرام مى پوشيم و به سوى مكّه مى رويم; طواف خانه خدا به جا مى آوريم، و بعد از مدّتى به سرزمين عرفات مى رويم . بعد از پايان اعمال حج به مدينه باز مى گرديم و در ميانه راه به بركه آبى مى رسيم كه بسيار زلال و باصفاست ! در آنجا جبرئيل نازل مى شود و پيام مهمّى را براى پيامبر مى آورد و حماسه غدير شكل مى گيرد .

مى دانم كه تو هم مثل من آرزو دارى به زيارت خانه خدا بروى ! حتماً شنيده اى كه طواف خانه خدا چقدر صفا دارد ! پس بيا همراه هم به اين سفر برويم . امّا تا يادم نرفته به تو خبر خوشى بدهم ، من و تو قرار است همسفر پيامبر باشيم .

صداى اذان به گوش مى رسد ، بيا به مسجد برويم . مسجد مدينه چقدر باصفاست ! مردم در صف هاى منظّم نشسته اند و منتظر آمدن پيامبر هستند . پيامبر وارد مسجد مى شود ، همه از جاى خود بلند مى شوند ، پيامبر به آنها سلام مى كند و به سوى محراب مى رود . آيا چهره نورانى پيامبر را مى بينى ؟ به راستى كه نگاه به چهره او غم را از دل مى زدايد .

مردم منتظر هستند تا پيامبر دستور حركت به سوى مكّه را بدهد ، آنها نمى دانند كه پيامبر دلش مى خواهد در اين سفر على(عليه السلام)نيز همراه او باشد . به راستى آيا على(عليه السلام) خواهد توانست در اين سفر حضور داشته باشد ؟ آيا فاطمه(عليها السلام) بايد بدون على(عليه السلام) به سفر حج برود ؟ مدّتى قبل جبرئيل بر پيامبر نازل شده است و پيام مهمّى را براى او آورده است .

مردم ، گروه گروه به مدينه مى آيند ، فكر مى كنم آمار مسافران اين سفر به هفتاد هزار نفر رسيده باشد .[۸] ديگر وقت حركت ، نزديك است ، امّا على(عليه السلام) هنوز نيامده است ، مگر مى شود پيامبر بدون على(عليه السلام) به اين سفر برود ؟ تمام اين سفر بهانه اى است تا مردم با ولايت على(عليه السلام) آشنا شوند . بايد صبر كرد تا خبرى از او برسد .

امشب ، شب بيست و پنجم ماه ذى القعده است ، تا عيد قربان ، پانزده روز مانده است ، بايد هر چه سريع تر به سوى مكّه حركت كنيم .[۱۳] پيامبر در مسجد اعلام مى كند كه ما فردا سفر خود را آغاز مى كنيم . همسفر خوبم ! مى بينم كه تو هم مانند من ، بسيار خوشحال هستى ! سرانجام موقع حركت فرا مى رسد و ما براى ديدار خانه دوست حركت خواهيم كرد ، چه سعادتى بالاتر از اين كه ما همراه پيامبر خدا، به اين سفر معنوى برويم .

اين كاروان بزرگ از ميقات حركت مى كند ، نگاه كن ، تمام اين بيابان پر از مردمى است كه لباس سفيد بر تن كرده اند . آنها همراه پيامبر مى روند و به دقّت به او نگاه مى كنند تا هر كارى كه آن حضرت مى كند را انجام دهند .[۱۷] پيامبر آرام آرام به سوى خانه دوست حركت مى كند ، زير لب ذكر لبّيك را تكرار مى كند . ما از اينجا تا مكّه بايد بيش از چهارصد كيلومتر راه برويم !

امروز روز چهارم ماه ذى الحجّه است ، پنج روز ديگر تا روز عرفه فرصت داريم . درست است ما ده روز است كه در راه هستيم ، ان شاء الله به زودى به مكّه مى رسيم .[۲۰] درست پشت آن كوه ، شهر مكّه قرار دارد ، پس عجله كن ! اهل مكّه باخبر شده اند كه پيامبر و مسلمانان به اين شهر مى آيند ، آنها براى استقبال پيامبر به بيرون از شهر آمده اند .

پيامبر چهره خود را از روى حجرالاَسود برمى دارد و طواف را آغاز مى كند . پيامبر دور كعبه ، هفت بار مى چرخد ، مردم هم با پيامبر طواف مى كنند . اينجا ديگر همه ، پروانه يك شمع مى شوند و دور خانه دوست مى چرخند . به راستى كه طواف كعبه چه صفايى دارد ، احساسى كه در هيچ جاى ديگر تجربه نمى كنى .

پيامبر از كوه مروه بالا مى رود و رو به مردم مى كند و مى گويد : "جبرئيل به من دستور داده است تا به شما بگويم كه مقدارى از موى سر خود را كوتاه كنيد و از احرام بيرون بياييد و هر كس كه مانند من همراه خود از ميقات ، قربانى آورده است بايد در احرام بماند" .[۳۱] مردم به سخن پيامبر عمل مى كنند و با كوتاه كردن موى سر خود از احرام بيرون مى آيند . همسفر خوبم ! تو كه همراه خود قربانى از ميقات نياورده اى ؟

دل پيامبر بى قرار ديدن على(عليه السلام) شده است ، فاطمه(عليها السلام) نيز در انتظار آمدن همسرش است . آنجا را نگاه كن ! سوارى به سوى ما مى آيد ! بوى خوش يار مهربان مى آيد ، خداى من ! اين على(عليه السلام) است كه به اين سو مى آيد . على(عليه السلام) در حالى كه لباس احرام بر تن دارد از اسب پياده مى شود . پيامبر از خيمه بيرون مى آيد ، على(عليه السلام) را مى بوسد و مى بويد و او را به خيمه دعوت مى كند .

اكنون على(عليه السلام) با پيامبر(صلى الله عليه وآله) خداحافظى مى كند و به مسجد الحرام مى رود و اعمال خود را انجام مى دهد و بعد سريع به سوى مردم يمن كه در بيرون شهر هستند مى رود . امّا وقتى به اهل يمن مى رسد مى بيند كه آنها لباس هاى احرام خود را عوض كرده اند و پارچه هاى نو بر تن دارند . ــ شما اين همه پارچه نو از كجا آورده ايد ؟ ــ ما از پارچه هايى كه همراه كاروان بود استفاده كرده ايم .

وقتى در مدينه بوديم جبرئيل بر پيامبر نازل شد و به آن حضرت دستور داد تا سفر مهم خود را شروع كند و در آن سفر ، حجِّ خانه خدا و ولايت على(عليه السلام) را براى مردم بيان نمايد . قرار است در اين سفر اسلام كامل شود ، پيامبر تا امروز همه واجبات را براى مردم گفته است ، فقط ولايت على(عليه السلام) مانده است كه بايد در اين سفر براى مردم بيان شود . آيا مى دانى كه در همين صحراى عرفات، آيه ولايت نازل مى شود ؟ گوش كن ، اين جبرئيل است كه با پيامبر سخن مى گويد : "اى محمّد ! خدا به تو سلام مى رساند و از تو مى خواهد تا به عهد خود وفا كنى و على را به عنوان جانشين خود معرّفى كنى ".[۴۷]

هوا ديگر تاريك شده است و ستارگان جلوه نمايى مى كنند ، آسمان چه شكوهى دارد ! پيامبر در حالى كه بر شتر خويش سوار است و ذكر استغفر الله بر لب دارد به سوى سرزمين مشعر مى رود . بعد از ساعتى به آن سرزمين مى رسيم ، پيامبر دستور مى دهد تا بلال اذان بگويد ، نماز مغرب و عشاء بر پا مى شود .[۵۱] امشب كه شب عيد قربان است ، بايد در اين صحرا بمانيم و فردا اوّل طلوع آفتاب به سرزمين منا برويم .

امروز ، روز عيد قربان است و ما اكنون به سرزمين منا رسيده ايم . آيا مى دانى چرا اين سرزمين را منا ناميده اند ؟ وقتى كه جبرئيل ، ابراهيم(عليه السلام) را به اين سرزمين آورد به او گفت : "اى ابراهيم ! هر چه مى خواهى آرزو كن !" .[۵۵] اينجا سرزمينى است كه آرزوهاى بزرگ برآورده مى شود .

امروز ، روز يازدهم ماه ذى الحجّه است و ما بايد به سوى جَمَره برويم و هر سه شيطان را سنگ بزنيم . ما با هم اين عمل واجب خود را انجام مى دهيم و به درون چادرمان مى رويم و به استراحت مى پردازيم . روز دوازدهم فرا مى رسد ، امروز هم بايد به جَمَره برويم و آخرين سنگ هاى خود را به شيطان بزنيم ، آيا مى دانى اين تنها عمل واجبى است كه باقى مانده است ؟ بعد از آن ، ديگر حجِّ ما تمام مى شود . خبرى مى شنوم ، امروز جبرئيل نزد پيامبر آمده و سوره نصر را بر آن حضرت نازل كرده است .

ما به مكّه باز مى گرديم و در منطقه اَبطَح چادرهاى خود را بر پا مى كنيم . من به چادر خود مى روم تا خاطرات اين سفر حج را بنويسم و براى آيندگان به يادگار بگذارم . نمى دانم چه مى شود كه يكباره هواى ديدن پيامبر به دلم مى افتد ، برمى خيزم و به سوى خيمه پيامبر مى روم . آيا تو هم همراه من مى آيى ؟

اين خبر در شهر مكّه مى پيچد كه خداوند آيه اى را در مورد على(عليه السلام) نازل كرده است ، آنهايى كه مانند تو عشق على(عليه السلام) در سينه دارند خوشحال مى شوند ، به راستى چه آقا و مولايى بهتر از على(عليه السلام) ! امّا در ميان مردم گروهى هستند كه كينه على(عليه السلام) را به سينه دارند ، اين خبر آنها را بسيار ناراحت مى كند . براى همين آنها جلسه اى تشكيل مى دهند و با يكديگر در مورد اين موضوع گفتگو مى كنند . آيا مى خواهى سخن آنها را بشنوى ؟

آنجا را نگاه كن ! آن چهار مرد را ببين ، آنها آهسته با يكديگر چه مى گويند ؟ ــ ديديد كه حدس من درست بود ! محمّد مى خواهد على را به عنوان جانشين خود معرّفى كند . ــ آرى ، به زودى همه مردم با على بيعت خواهند كرد .

پيامبر را مى بينم كه در خيمه خود نشسته است و با خود فكر مى كند ، خدا او را از پيمان نامه اى كه در كعبه نوشته شده باخبر كرده است .[۷۱] به راستى پيامبر با اين افرادى كه دور او جمع شده اند و خود را مسلمان نشان مى دهند چه كند ؟ اينها به ظاهر مسلمان شده اند و نماز مى خوانند ، امّا با يكديگر پيمان مى بندند كه بر خلاف دستور پيامبر عمل كنند . آخر اينها چه مسلمانانى هستند ؟!

امروز چهاردهم ماه ذى الحجّه است ، كاروان آماده حركت است ، هزاران حاجى مى خواهند به خانه هاى خود باز گردند . يك انتظار بزرگ در چهره پيامبر به چشم مى خورد . به راستى ، چه موقع وعده خدا فرا مى رسد ؟ كاروان حركت مى كند ، لحظه خداحافظى با خانه دوست است .[۷۲]

امروز يكشنبه ، هجدهم ماه ذى الحجّه است و صداى الله اكبر به گوش مى رسد .[۷۷] همسفر، برخيز ! وقت نماز است . مردم همه در صف هاى منظّم پشت سر پيامبر به نماز مى ايستند . بعد از نماز ، اين كاروان بزرگ ، آماده حركت مى شود تا به راه خود در اين بيابان ادامه دهد .

خداى من ! چه بِركه زيبايى ! چه آب باصفايى ! قربان بزرگى خدا بشوم كه در دل كوير ، بركه اى به اين زيبايى درست كرده است ! من كنار بركه مى روم و از آب زلال آن سيراب مى شوم و شكر خدا را به جا مى آورم .

آفتاب بر سر و صورت من مى تابد ، خوب است زير درختانِ كنار بركه بروم . چه درختان سرسبز و بلندى ! اينها درخت مُغيلان است ، درختى بسيار بلند و خار دار كه كنار بركه هاى اين صحرا روييده است .[۸۸] اين درختان با شاخه ها و برگ هاى انبوه خود ، سايبان خوبى براى مسافران هستند .[۸۹]

همه مسلمانان در صف هاى منظّم ايستاده اند و منتظرند ظهر بشود تا با پيامبر نماز بخوانند . آنها مى دانند كه پيامبر مى خواهد برايشان سخنرانى مهمّى بكند. در اين ميان به پيامبر خبر مى رسد كه عدّه اى از مردم از جمعيّت فاصله گرفته اند و در اين اجتماع بزرگ شركت نكرده اند . خدايا ! مگر آنها سخن پيامبر را نشنيده اند كه همه بايد براى نماز جمع شوند ؟!

نماز ظهر غدير به پايان مى رسد ! و پيامبر از جاى خود برمى خيزد ، از چند نفر مى خواهد كه سخنان او را با صداى بلند تكرار كنند تا همه ، سخنان او را بشنوند . پيامبر بالاى منبر مى رود و رو به مردم مى ايستد ، همه ، منتظر شنيدن سخنان پيامبر هستند .[۹۹] او ابتدا از مردم سؤال مى كند :"اى مردم ! آيا صداى مرا مى شنويد ؟ من پيامبر شما هستم" .[۱۰۰]

محمّد(صلى الله عليه وآله) و على(عليه السلام) بر بالاى منبر ايستاده اند و همه چشم ها به آنها خيره شده است . صداى پيامبر بار ديگر سكوت را مى شكند : "اى مردم ! چه كسى بر شما ولايت دارد ؟" پيامبر ، منتظر جواب مردم است ، همه فرياد مى زنند : "خدا و پيامبر او" . براى بار دوم پيامبر سؤال مى كند : "چه كسى بر شما ولايت دارد ؟" .

پيامبر هنوز بالاى منبر است ، او نگاهى به مردم مى كند و مى گويد : "اى مردم ! اكنون وقت آن فرا رسيده است كه به من تبريك بگوييد ، زيرا خداوند ولايت و امامت را به عترت من داده است ، از شما مى خواهم تا با على بيعت كنيد و به او با لقب "اميرِ مؤمنان" سلام كنيد ، خدا مرا مأمور كرده است تا از شما براى ولايت على و امامانى كه بعد از او مى آيند و از نسل او هستند، اقرار بگيرم".[۱۲۴] همه مردم به چهره پيامبر چشم دوخته اند، آنها مى دانند كه پيامبر منتظر شنيدن جواب آنها مى باشد، براى همين آنها يك صدا جواب مى دهند: "ما سخن تو را شنيديم و به امامت و ولايت على و فرزندان او اقرار مى كنيم".[۱۲۵] اكنون پيامبر و على(عليه السلام) از منبر پايين مى آيند . پيامبر مى خواهد مراسم بيعت با على(عليه السلام) به صورت رسمى باشد براى همين دستور مى دهد تا زير سايه درختان ، خيمه اى بر پا كنند .

آيا مى دانى كه همه پيامبران وقتى مى خواستند جانشين خود را معرّفى كنند در روز هجدهم ماه ذى الحجّه اين كار را انجام مى دادند ؟ روز هجدهم ماه ذى الحجّه از همان ابتداى تاريخ ، روز مقدّسى بوده است . امروز روزى است كه دين خدا كامل شده است ، آيا ما نبايد شاد باشيم ؟ به نظر من كه عيد واقعى امروز است ، هيچ روزى به بزرگى امروز نمى رسد .[۱۳۲]

نگاه كن ، حَسّان ، شاعر توانمند عرب به سوى پيامبر مى آيد . وقتى او روبروى پيامبر قرار مى گيرد چنين مى گويد : "اى رسول خدا ! آيا اجازه مى دهى شعرى را كه امروز در مدح على سروده ام بخوانم ؟" . پيامبر لبخندى مى زند و به او اجازه مى دهد . حَسّان سينه اى صاف مى كند و با صداى بلند شروع به خواندن مى كند :يُناديهِم يَومَ الغَديرِ نَبيُّهُم/بِخُمّ وَاَكْرَمَ بِالنَّبيِّ مُنادِيا

من ديگر خسته شده ام ، اگر اجازه بدهى بروم و خيمه اى براى خود آماده بسازم و قدرى استراحت كنم . آيا به من در آماده سازى خيمه كمك مى كنى ؟ خدا خيرت بدهد ! تو بهترين همسفر دنيا هستى . من وارد خيمه مى شوم و قلم و كاغذ را برمى دارم و مى خواهم حوادث امروز را بنويسم .

گروهى از مردم هنوز منتظر هستند تا نوبت آنها فرا برسد، آنها هم مى خواهند با على(عليه السلام) بيعت كنند. ديدن اين صحنه براى پيامبر بسيار لذّت بخش است . او بعد از بيعت هر گروه ، رو به آسمان مى كند و مى گويد : "ستايش خدايى كه من و خاندان مرا بر همه برترى بخشيد" .[۱۳۸] او از اينكه براى بيعت با على(عليه السلام) چنين مراسم باشكوهى برگزار شده است ، شادمان است . اكنون ديگر جامعه اسلامى رهبر و امام دارد و اگر مرگ پيامبر فرا برسد جامعه ، مسير كمال و سعادت خود را ادامه خواهد داد .

كم كم خورشيد دارد به افق نزديك مى شود ، هنوز خيلى از مردم بيعت نكرده اند . به من خبر مى رسد كه پيامبر مى خواهد دو روز ديگر در غدير بماند تا همه مردم با امام خود بيعت كنند .[۱۴۱] مراسم بيعت فعلاً متوقّف مى شود و اذان مغرب گفته مى شود ، نماز برپا مى شود و بعد از نماز هر كسى به خيمه خود مى رود . امشب ، اين بيابان ميزبان ۱۲۰ هزار نفر است ، زير نور ماه تا چشم كار مى كند خيمه مى بينى .

همسفر عزيز ! برخيز ! صبح شده است . مردم براى خواندن نماز صف مى بندند ، نماز صبح برپا مى شود . خورشيد روز دوم غدير طلوع مى كند و همه جا را روشن مى كند . من در اطراف خيمه پيامبر پرسه مى زنم ، منتظر هستم تا حُذيفه را پيدا كنم ، مى دانم او به خيمه پيامبر خواهد آمد .

امروز ، سه شنبه ، بيستم ماه ذى الحجّه است ، امروز روز سوم است كه در غدير هستيم .[۱۴۵] اكثر مردم با على(عليه السلام) بيعت كرده اند و گروه كمى باقى مانده اند . فكر مى كنم كه امروز تا ظهر مراسم بيعت تمام شود و ما به سوى مدينه حركت كنيم . آنجا را نگاه كن ! مردى سراسيمه به سوى پيامبر مى آيد .

خبر نازل شدن عذاب بر حارث به گوش همه مردم مى رسد ، آنها به سخنان پيامبر يقين بيشترى پيدا كرده اند . من اميدوارم كه اين خبر براى منافقان كه در ميان اين مردم هستند درس عبرتى باشد . پيامبر نگاه به مردم مى كند ، مى بيند كه هلاك شدنِ حارث ، زمينه خوبى در مردم ايجاد كرده است . خيلى به جا است كه پيامبر براى مردم سخنرانى كند .

۱ . الاحتجاج على أهل اللجاج ، أبو منصور أحمد بن علي الطبرسي (ت ۶۲۰ هـ ) تحقيق: إبراهيم البهادري ومحمّد هادي به، طهران : دار الاُسوة ، الطبعة الاُولى ، ۱۴۱۳ هـ . ۲ . الأذكار النووية ، محيي الدين أبو زكريا يحيى بن شرف النووي الدمشقي ( ت ۶۷۶ هـ ) ، بيروت : دار الفكر للطباعة والنشر ، الطبعة الاُولى ، ۱۴۱۴ هـ . ۳ . الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد ، أبو عبد الله محمّدبن محمّدبن النعمان العكبري البغدادي المعروف بالشيخ المفيد(ت ۴۱۳ هـ ) تحقيق : مؤسّسة آل البيت ، قمّ : مؤسّسة آل البيت ، الطبعة الاُولى ، ۱۴۱۳ هـ . ۴ . الاستذكار لمذهب علماء الأمصار ، الحافظ أبو عمر يوسف بن عبد الله بن محمّد بن عبد البرّ القرطبي (ت ۳۶۸ هـ ) ، القاهرة : ۱۹۷۱ م .