من هم اكنون به تاريخ سفر كرده ام و تو هم همسفر من مى شوى!
صدايى به گوشم مى رسد، يك نفر با صداى بلند اعلام مى كند: "كاروان شيخ به شهر نزديك شده است".
مردم از حرم امام رضا(عليه السلام) بيرون مى آيند، مغازه ها تعطيل مى شود، همه به سوى دروازه شهر مى روند.
به راستى چه خبر شده است؟
گويا شخصيّت بزرگى به مشهد مى آيد كه مردم اين چنين به استقبال مى روند.
همه براى ديدن او لحظه شمارى مى كنند، به راستى اين شيخ كيست كه چنين در دل ها جاى گرفته است؟
ما به قرن چهارم هجرى آمده ايم. به يكى از مردم رو مى كنم و مى پرسم: قرار است چه كسى به اينجا بيايد؟
او جواب مى دهد: مگر خبر ندارى كه شيخ صدوق به شهر ما مى آيد؟[4]
من تا قبل از اين، نام شيخ صدوق را فقط در كتاب ها خوانده بودم و فكر مى كردم او يك نويسنده معمولى است، امّا امروز مى فهمم كه او شخصيّت بزرگى است.
بعد از لحظاتى، صداى زنگ شترها به گوش مى رسد، شورى در ميان مردم مى افتد.
شيخ صدوق وارد شهر مى شود و به سوى حرم امام رضا(عليه السلام) مى رود، مردم هم همراه او به حرم مى روند.
شيخ صدوق بعد از زيارت به خانه يكى از مردم مشهد مى رود و در آنجا منزل مى كند.
خوب است به نزد شيخ صدوق بروم و از او در مورد ثواب زيارت امام رضا(عليه السلام) سؤال كنم، او حتماً مى تواند به من كمك كند.
آيا تو هم همراه من مى آيى؟
من به نزد شيخ صدوق مى روم و به حضورش رسيده و سلام مى كنم.
شيخ صدوق به گرمى جواب سلام مرا مى دهد و از من مى خواهد كه بنشينم.
اتاق پر از كتاب هاى خطى است، گويا شيخ صدوق در سفر هم به كار تحقيق و نوشتن مشغول است.
شيخ صدوق نگاهى به من مى كند و مى گويد:
ــ خيلى خوش آمديد.
ــ جناب شيخ، من نويسنده هستم از شما مى خواهم تا خودتان را براى ما معرّفى كنيد.
ــ نام من، ابن بابويه مى باشد و به شيخ صدوق مشهور شده ام، من در خانواده اى كه همه آنها اهل علم بوده اند، متولّد شده ام.[5]
ــ من در كتاب ها خوانده ام كه شما با دعاى امام زمان(عَجَّلَ اللهُ فَرَجَهُ) به دنيا آمده ايد، آيا اين مطلب درست است؟
ــ آرى، چندين سال از ازدواج پدرم گذشته بود، امّا خدا به او فرزندى نداده بود، به قول معروف "چراغ خانه او، خاموش بود"، براى همين، او نامه اى براى امام زمان(عَجَّلَ اللهُ فَرَجَهُ) نوشت و از آن حضرت خواست تا براى او دعا كند.
ــ مگر مى شود به آن حضرت نامه نوشت؟
ــ اين جريان به زمان "غيبت صغرى" برمى گردد كه حسين بن روح، سوّمين نماينده آن حضرت بود و نامه هاى مردم را به ايشان مى رساند.
ــ از طرف امام زمان(عَجَّلَ اللهُ فَرَجَهُ) چه جوابى آمد؟
ــ بعد از مدّتى، نامه اى به دست پدرم رسيد كه در آن نوشته شده بود: "به زودى خدا، دو پسر به تو عنايت خواهد كرد"، و بعد از مدّتى، من و برادرم به دنيا آمديم.[6]
ــ چه سعادتى بالاتر از اين كه شما به بركت دعاى امام زمان(عَجَّلَ اللهُ فَرَجَهُ) متولّد شده ايد؟
ــ در روزگار جوانى، سفرى به بغداد داشتم، علماى شيعه نزد من مى آمدند و از من حديث مى شنيدند، آنها از حافظه قوى من تعجّب كرده بودند و من به آنها مى گفتم كه همه اين ها به بركت امام زمان(عَجَّلَ اللهُ فَرَجَهُ) است.[7]
ــ يعنى با اين كه شما جوان تر از همه آنها بوديد، بزرگان شيعه به نزد شما مى آمدند و از شما حديث مى شنيدند؟
ــ اين نشانه تواضع و بزرگوارى آنها بود كه به من اين گونه، احترام مى گذاشتند.
ــ به هر حال، اين مطلب نشان مى دهد كه علماى شيعه، شما را مورد اعتماد مى دانستند.
ــ آنها به من محبّت زيادى داشتند.
ــ آيا شما به شهرهاى ديگر هم سفر كرده ايد؟
ــ من به شهر قم، كوفه، مكّه، نيشابور، مرو، سرخس و سمرقند مسافرت كرده ام.[8]
ــ تعداد كتاب هايى را كه نوشته ايد، نام ببريد؟
ــ من بيش از دويست كتاب در دفاع از اعتقادات شيعه نوشته ام.[9]
همسفر خوبم!
من در اينجا به ياد سخن نويسنده كتاب "زيارت قبور، بين حقيقت و خرافات" مى افتم، او گفته بود كه تمامى كسانى كه احاديث فضيلت زيارت را نقل كرده اند مفسد و بى دين بوده اند، آخر چگونه ممكن است شيخ صدوق، بى دين و مفسد باشد؟
فكر مى كنم شما هم موافق باشيد تا من اصل مطلب را با شيخ صدوق در ميان بگذارم و به او بگويم چرا به ديدار او آمده ايم.
ــ جناب شيخ، نويسنده اى پيدا شده و در كتاب خود، زيارت قبر امامان(عليهم السلام) را خرافه معرّفى كرده و چنين گفته است: "تمام ثواب هايى كه براى تشويق به زيارت ذكر شده است از طرف دروغگويان و افراد بى دين و مفسد، جعل و وضع شده است".[10]
ــ عجب نويسندگانى پيدا مى شوند!!
ــ جناب شيخ، اين كتاب در اختيار جوانان قرار گرفته است، من مى خواهم اين كتاب را نقد كنم.
ــ كار بسيار خوبى است، اين كار دفاع از مكتب تشيّع است.
ــ من در اين راه به راهنمايى شما نياز دارم.
وقتى كه سخن من به اينجا مى رسد، شيخ به فكر فرو مى رود.
بعد از لحظاتى در حالى كه شيخ لبخندى به لب دارد رو به من مى كند و مى گويد:
ــ شما بايد با استفاده از علم رجال، حرف نويسنده آن كتاب را نقد كنيد، ما براى تشخيص اينكه كدام حديث، راست و كدام حديث دروغ است از اين دانش بهره مى بريم.
ــ چرا اين علم را به اين نام مى خوانند؟
ــ كلمه "رجال" در اينجا به معناى "افراد" مى باشد، در اين علم به بررسى افرادى كه حديث نقل كرده اند، پرداخته مى شود.
ــ امّا چگونه مى توان با اين علم به درست يا دروغ بودن يك حديث پى برد؟
ــ خوب دقّت كن! وقتى من يك حديث از امام رضا(عليه السلام) براى تو نقل كنم، بين من و آن حضرت، حدود دويست سال فاصله است، خوب، من اين حديث را با چهار واسطه نقل مى كنم، اكنون، من با علم رجال مى توانم بفهمم كه اين چهار نفرى كه بين من و امام رضا(عليه السلام) واسطه هستند، چگونه انسان هايى بوده اند؟ آيا آنها راستگو بودند يا دروغگو؟
ــ يعنى زمانى مى توانيم در مورد يك حديث نظر بدهيم كه تمام افرادى كه حديث را نقل كرده اند مورد بررسى قرار بدهيم.
ــ آرى، اگر با استفاده از علم رجال به راستگو بودن همه كسانى كه يك حديث را نقل كرده اند اطمينان پيدا كرديم، مى توانيم بگوييم كه اين حديث صحيح است.
من از اينكه اين مطالب را ياد گرفته ام، خيلى خوشحال هستم.
اكنون دوباره به ياد سخن نويسنده كتاب "زيارت قبور، بين حقيقت و خرافات" مى افتم، او در كتاب خود ادّعا كرده بود كه همه كسانى كه ثواب زيارت امام رضا(عليه السلام) را نقل كرده اند، دروغگو بوده اند.
آيا او اين سخن را از روى تحقيق زده است؟ آيا او تمام حديث ها را بررسى كرده و به اين نتيجه رسيده است؟
آرى، ممكن است كه بعضى از حديث ها، دروغ باشد، امّا آيا واقعاً همه حديث هايى كه ثواب زيارت امام رضا(عليه السلام)را بيان مى كند، دروغ است؟
اكنون، اگر من بتوانم يك حديث در ثواب زيارت امام رضا(عليه السلام) پيدا كنم كه افراد راستگو آن را نقل كرده باشند، آن وقت معلوم مى شود كه سخن آن نويسنده، اشتباه است.
اگر ما فقط يك حديث صحيح هم پيدا كنيم، ديگر دروغ بودن ادّعاى آن نويسنده معلوم مى شود.
خدايا! خودت كمك كن تا من يك حديث صحيح پيدا كنم!
در اين هنگام شيخ از جاى خود بلند مى شود و كتابى را بر مى دارد و به من مى گويد:
ــ آقاى نويسنده! اين كتاب را مى شناسى؟
ــ نه.
ــ اين كتاب "عيون اخبار الرضا(عليه السلام)" است كه من آن را نوشته ام، در اين كتاب حديثى را در فضيلت زيارت امام رضا(عليه السلام) آورده ام، همه كسانى كه اين حديث را نقل كرده اند انسان هاى راستگو و مورد اعتماد هستند، تو بايد اين حديث را براى جوانان نقل كنى.
ــ از راهنمايى شما خيلى ممنونم.
شيخ صدوق، جلد اوّل اين كتاب را به من مى دهد و من مشغول مطالعه آن مى شوم.
آيا مى دانى معناى "عيون اخبار الرضا(عليه السلام)" چيست؟
شيخ صدوق در اين كتاب، سخنان امام رضا(عليه السلام) را جمع آورى كرده است و به همين جهت، اين اسم را روى كتاب خود گذاشته است كه ترجمه آن، چنين است: "چشمه هاى سخنان امام رضا(عليه السلام)".
آرى، هر كس مى خواهد از كلام و سخنان آن حضرت سيراب شود، اين كتاب را مطالعه كند.
در اين كتاب، صفحه 278، جلد اوّل، حديث شماره دهم، اين چنين نوشته است:
ابن وليد از صَفّار قمى از احمد اَشعَرى از احمد بَزَنطى براى من نقل كرد كه زيارت امام رضا(عليه السلام)ثواب هزار حج دارد.[11]
همسفر خوبم!
شيخ صدوق با چهار واسطه، اين حديث را از امام رضا(عليه السلام) نقل مى كند.
به راستى آيا اين چهار نفر، انسان هاى راستگويى هستند يا نه؟
من بايد در مورد اين چهار نفر تحقيق كنم.
من اطلاعات مختصرى در مورد اين چهار نفر دارم كه محل و دوران زندگى آنها را نشان مى دهد.
اوّل: ابن وليد قمى: ساكن شهر قم، (قرن چهارم).
دوّم: صَفّار قمى: ساكن شهر قم، (قرن سوّم).
سوّم: احمد اَشعَرى: ساكن شهر قم، (قرن سوّم).
چهارم: احمد بَزَنطى: ساكن شهر كوفه، (قرن سوّم).
خواننده عزيزم! من هيچ كدام از اين چهار نفر را نمى شناسم، حالا بايد چه كنم؟
فكرى به ذهنم مى رسد، من بايد دوباره به سفر بروم، سفرى به شهر قم و شهر كوفه.
آيا تو همراه من مى آيى؟