بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَـنِ الرَّحِيمِ شما كنجكاو هستيد وگرنه اين كتاب را خريدارى نمى كرديد، گمان مى كنم شما مايل هستيد اطّلاعات بيشترى در مورد دست دادن با يكديگر بدانيد. اين كنجكاوىِ شما را تحسين مى كنم و سعى مى كنم تا شما را نسبت به آثار و بركات روحى و روانى كه از دست دادن حاصل مى گردد آشناتر سازم. گر چه اين سنّت حسنه دست دادن در ميان ما كاملاً رواج دارد، امّا نگفته هاى زيادى در اين زمينه در مجموعه سخنان امامان معصوم(عليهم السلام) وجود دارد كه در اين كتاب به بيان گوشه اى از آن پرداخته شده است.

آيا تا به حال به اين نكته توجّه كرده ايد كه انسان مى تواند با خداوند متعال دست بدهد؟ و به راستى اگر كسى بتواند دست در دست خدا بگذارد، به درياى بى انتهاى رحمت وصل شده است و چقدر بركت و فيض به تمام وجود او سرازير مى گردد. آيا مى خواهى بدانى كه چگونه مى توان با خدا دست داد؟ امام باقر(عليه السلام) در حديثى مى فرمايد: "هر گاه دو مؤمن همديگر را ملاقات كنند و دست در دست يكديگر بنهند، خداوند با آن كسى كه محبّت بيشترى نسبت به دوست خود دارد، دست مى دهد".[۱]

انسان جانشين خدا بر روى زمين است و براى همين نكته بود كه خداوند به فرشتگان دستور داد تا بر انسان سجده كنند. و فرشتگان به ساحت قدس الهى عرضه داشتند كه چرا اين بشر را آفريدى، اگر مقصود تو عبادت كردن اوست ما فرشتگان كه عبادت تو را مى كنيم. خداوند در جواب فرمود: "من چيزى را مى دانم كه شما نمى دانيد".[۲] جالب است بدانيم كه خداوند در مواردى به اين انسان مباهات و افتخار مى كند و از فرشتگان مى خواهد كه به اين انسان نگاه كنند.

در مورد اهميّت نماز همين بس كه نماز ستون دين و معراج مؤمن مى باشد و هيچ عملى نزد خداوند به برترى نماز نمى رسد. و اگر نمازگزار در نماز حضور قلب داشته باشد خداوند با صورت خود به نمازگزار رو مى كند. امام صادق(عليه السلام) فرمودند: "هر مؤمنى كه با قلب خويش در نماز به خدا رو كند، خداوند نيز روى خود را به سوى او مى كند".[۷] البتّه واضح است كه مراد از "رو كردن خدا" اين است كه خداوند با نهايت توجّه به نماز گزار نظر مى كند به بيان ديگر چطور وقتى ما با شخصى ملاقات مى كنيم اگر بخواهيم نهايت توجّه خود را به او بفهمانيم با تمام صورت به او رو مى كنيم; همين طور هنگامى كه نمازگزار به نماز مى ايستد و با تمام حضور قلب در مقابل او به عبادت او مى پردازد خداوند به اين نماز گزار نهايت توجّه را دارد و در سخنان امامان معصوم(عليهم السلام) از اين توجّه پيدا كردن خداوند به بنده خود، تعبير به "رو كردن" شده است.

وقتى كه كلمه "قنوت" به گوش ما مى خورد، فورى به ياد ركعت دوم نماز مى افتيم كه دست ها را رو به آسمان گرفته ايم و با خداى خود زمزمه مى كنيم و چنين مى گوييم: "رَبَّنا آتِنا في الدُنيا حَسَنَةً وَ في الآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النّارِ: بار خدايا! به ما نيكى دنيا و آخرت عطا كن و از آتش جهنم نجاتمان ده!".[۹] آرى اين يكى از زيباترين دعاهايى است كه بيشتر ما عادت داريم آن را در قنوت نماز بخوانيم. و نكته قابل توجّه اين است كه خواندن اين دعا در موارد زير هم سفارش شده است: الف - در طواف هنگامى كه از مقابل حجر الاسود عبور مى كنى و روبروى در خانه خدا مى رسى.

آيا مى دانيد ثواب آنان كه در راه خدا جهاد مى كنند چيست؟ آيا شنيده ايد ثواب هر روزى كه انسان جهاد مى كند از ۴۰ سال عبادت بيشتر است. در احاديث ديگر آمده است كه درهاى آسمان براى جهاد كنندگان باز مى شود و در روز قيامت يكى از درهاى بهشت مخصوص آن ها مى باشد.[۱۳] خوب اين همه ثواب و مقام و عظمت براى جهاد كنندگان است، امّا شايد از خودتان سؤال كرده باشيد در زمانى كه جنگ و جهادى نيست آيا مى توان كارى كرد تا ثواب جهادكنندگان را داشته باشيم. براى پاسخ بايد گوش جان بسپاريم به سخن امام صادق(عليه السلام) كه فرمود: "ثواب دست دادن شما با يكديگر مثل ثواب جهاد كنندگان است".[۱۴]

حتماً تا به حال به اين موضوع فكر كرده اى كه براى اين كه دعاهاى ما به اجابت برسد چه بايد بكنيم؟ در سخنان اهل بيت(عليهم السلام) راه هاى متعددى براى مستجاب شدن دعا مطرح شده است كه به بعضى از آن ها اشاره مى كنيم. الف - يكى از آن مواردى كه براى استجابت دعا ذكر شده ختم قرآن است كه به فرموده امام حسين(عليه السلام) هر كس قرآن را ختم كند يك دعاى مستجاب دارد.[۱۵] ب - يكى از اعمال ديگرى كه براى روا شدن حاجت بسيار سفارش شده است نماز جعفر طيّار است.[۱۶]

نزديك عيد نوروز كه مى شود به هر خانه اى كه سر بزنيد مى بينيد كه افرادى مشغول خانه تكانى هستند و تمام خانه را مثل آينه تميز و زيبا مى كنند. آرى، اين خانه اى كه در آن زندگى مى كنيم هر چند وقت يكبار نياز به تميز كردن دارد، آيا خانه دل ما نياز به خانه تكانى ندارد؟ در مسير زندگى ممكن است بارها خانه دل آلوده شود حال سؤال اين است كه چگونه خانه دل را تميز كنيم؟ و با چه آبى آن را شستشو بدهيم تا دلمان مثل آينه پاك شود، در خانواده، در محيط كار و در اجتماع، قلب ما روشن و شاد باشد و همه را مجذوب خود كنيم. به راستى اگر خانه دل روشن و تميز نباشد و در آن كينه و نفرت باشد انسان روى سعادت را نمى بيند، اگر چه اين كه ميلياردها ثروت داشته باشد كه ثروت واقعى همان شادى دل و روشنايى روح است.

در جامعه افراد زيادى را مى بينيم كه سعى مى كنند توجّه مردم را به سوى خود جلب كنند زيرا يكى از نيازهاى روانى انسان اين است كه احساس كند مورد توجّه قرار گرفته است. شما هم حتماً با افرادى روبرو شده ايد كه تلاش زيادى مى كنند تا توجّه يك رئيس و يا يك شخصيّت اجتماعى و يك مقام مسئول را به سمت خود جلب كنند و اين براى آنان يك هدف و آرمان به حساب مى آيد. مورد توجّه واقع شدن، نياز همه ما مى باشد و اگر اين نياز به صورت صحيحى، هدايت و ارضاء شود، اثر زيادى در رشد و كمال ما خواهد داشت. اكنون سؤال مى كنم: ما مى خواهيم توجّه چه كسى را به سوى خود جلب كنيم؟ توجّه رفيق، دوست، مقام سياسى...، خوب اين ها كه همه فناپذير هستند.

بسيار سفارش شده است كه بعد از نماز واجب اين دعا را بخوانيم "و انشُر علىَّ من رحمتِك" و از خدا بخواهيم تا رحمت خودش را بر ما نازل گرداند.[۲۴] آيا تا به حال به اين نكته توجّه كرده اى كه اين رحمت الهى چه موقعى بيش از همه وقت بر ما نازل مى گردد؟ شب هاى قدر، سحرهاى ماه رمضان، موقع افطار، شب نيمه شعبان و... من مى خواهم نكته اى برايتان بگويم كه اگر به آن عمل كنيد مى توانيد هر موقع كه اراده كنيد رحمت خدا را به سوى خود جلب كنيد. البتّه نه يك رحمت خدا بلكه صد رحمت الهى به سوى خود جذب مى كنيد، اين صد رحمت در واقع آبشار رحمت الهى مى باشد.

همه ما مى دانيم كه گناه و معصيت، جسم و روح انسان را آلوده مى كند و مانع بزرگى براى رشد و كمال او محسوب مى شود، آرى اين گناه است كه باعث سياهى قلب انسان مى شود به طورى كه ديگر او لذّت مناجات با خداوند را درك نمى كند و نمى تواند با او مناجات كند و در درگاه او قطره اشكى بريزد. اين گناه است كه انسان را از نماز شب محروم مى دارد و هم چنين مانع آمدن باران رحمت مى گردد و امواج بلا و بيمارى را به سوى انسان مى كشاند.[۲۶] براى همين انسان بايد براى بخششِ گناهان خود فكرى بكند تا اثرات گناهان بيش از اين در زندگى او باقى نماند. البتّه گناهانى كه مربوط به "حقّ الناس" است، بايد نسبت به پرداخت حقوق مردم اقدام نمود، امّا سؤال اين است گناهانى كه مربوط به "حقّ الله" است را چگونه پاك كنيم؟

در حالى كه بسيار خسته هستيد، حال و حوصله هيچ كارى را نداريد، ناگاه يكى از دوستانتان به طرف شما مى آيد و سلام مى كند و دست در دست شما مى نهد. اين دوست آن چنان با عشق و صفا دست شما را مى فشارد، كه شما مجذوب صميميّت او مى شويد، گويا دست او يك سيم انتقال انرژى است و بعد از مدّتى كه قلب شما پذيراى اين محبّت شد به خود مى آييد مى بينيد كه سرتاسر وجودتان پر از مهر و نشاط شده و ديگر از آن خستگى، خبرى نيست. من مى خواهم به شما بگويم كه اگر شما در زمان پيامبر و امامان معصوم(عليهم السلام)بوديد و افتخار آن را داشتيد كه با آنان دست بدهيد چه بسا آنان نيز دست شما را سخت مى فشردند. من سه دليل براى اين سخن خود دارم:

درست است كه ما در عصر ارتباطات زندگى مى كنيم و با اينترنت و ديگر وسايل ارتباطى، ايده دهكده جهانى شكل گرفته است، امّا اگر خوب دقّت كنيم، مى بينيم كه خيلى از انسان ها، با وجود اين همه پيشرفت، در يك تشنگى عميق مى سوزند! و اين تشنگى همان تشنگى عشق و صميميّت است، انسان نياز دارد كه مورد محبّت واقع شود و البتّه نه محبّتى كه روى صفحه تلفن همراه با دريافت پيام كوتاه ظاهر مى شود بلكه انسان تشنه محبّتى است كه با تمام وجود در قلب احساس شود و تمامى زواياى روح را روشن كند. آرى فقط در سايه اين محبّتى كه احساس مى شود انسان به آسودگى و امنيّت روحى مى رسد و براى همين است كه ما از كودكى نياز به محبّت پدر و مادر داريم، البتّه نه محبّتى كه در قالب كلمات و سخنان باشد، ما نياز به آغوش گرم آنان داريم! دانشمندان به اين نتيجه رسيده اند كه هر چه ميزان نوازش كودك و در آغوش گرفته شدن كودك توسط والدين بيشتر باشد آينده درخشان ترى در انتظار كودك است.

خدا در قرآن، پيامبر را به عنوان يك الگوى كامل براى مسلمانان معرّفى مى كند. اگر ما كردار و رفتار آن حضرت را سرمشق خود قرار دهيم پله هاى سعادت را طى مى كنيم و هماىِ خوشبختى را در آغوش مى كشيم. در اينجا چند نمونه از دست دادن پيامبر را نقل مى كنيم: ۱ - قبلاً اشاره كرديم كه پيامبر انگشتان خود را موقع دست دادن باز مى كرد و در ميان انگشتان طرف مقابل قرار مى داد و دست او را از روى مهربانى مى فشرد.[۴۰] ۲ - پيامبر گاهى اوقات با دو دست مبارك خود دست مى داد به اين معنى كه دست طرف مقابل را ميان دو كف دست خود قرار مى داد.[۴۱]

نام من "ابوعُبيده"است، اهل كوفه ام و يكى از ياران امام باقر(عليه السلام) هستم. من توفيق آن را داشتم كه همسفر آن حضرت در سفر مكّه باشم و در طول اين سفر با آن حضرت در يك كجاوه بودم. هميشه من اوّل بر كجاوه سوار مى شدم و بعد از آن امام باقر(عليه السلام) سوار مى شد و چون آن حضرت در كجاوه قرار مى گرفت بر من سلام مى كرد و با من دست مى داد و احوال پرسى مى كرد به گونه اى كه هر كس ما را مى ديد، خيال مى كرد ما مدّت هاست همديگر را نديده ايم. و چون مقدارى راه را مى پيموديم و مى خواستيم توقّف كنيم اوّل امام باقر(عليه السلام) از كجاوه پياده مى شد و بعد از آن من پياده مى شدم و امام به طرف من مى آمد و سلام مى كرد و به من دست مى داد و حال مرا مى پرسيد گويى كه مدّت زيادى است همديگر را نديده ايم در حالى كه ما ساعت ها با هم در يك كجاوه بوديم. و اين برنامه امام باقر(عليه السلام) در طول سفر بود و من را بسيار متعجّب كرده بود. يك بار با خودم گفتم: خوب است از آن حضرت علّت زياد دست دادن ايشان را جويا شوم، پس خدمت آن حضرت چنين گفتم: "اى پسر رسول خدا! شما كارى مى كنيد كه هيچ كس آن را انجام نمى دهد؟"

يكى از مسائلى كه جامعه ما با آن مبتلا است، بحث دست دادن با نامحرم مى باشد كه از نظر اسلام دست دادن مرد با زن نامحرم و همين طور دست دادن زن با مرد نامحرم، حرام بوده و شخص مسلمان بايد از آن دورى كند. پيامبر فرمودند: "كسى كه با زن نامحرمى دست دهد مستحقّ غضب و خشم الهى مى شود"[۵۲] هم چنين در احاديث متعدد آمده است كه پيامبر هرگز دست زن نامحرمى را لمس نكردند و حتّى براى بيعت كردن آن ها، حاضر نشدند با آنان دست بدهند.[۵۳] حرمت دست دادن با زن نامحرم از جريان بيعت كردن زنان با پيامبر نيز استفاده مى شود، پيامبر هنگام بيعت كردن زنان فرمودند: "من با زنان مصافحه نمى كنم" و دستور دادند تا ظرف آبى را كه آن حضرت با آن وضو مى گرفت، حاضر كرده و آن را پر از آب نمودند و پيامبر ابتدا دست راست خود را در آن ظرف قرار دادند و سپس آن ظرف را نزد زنان برده و از آنان خواستند تا دست خود را در آن ظرف آب قرار دهند.[۵۴]

در اين كتاب در مورد دست دادن و اثرات آن از ديدگاه اسلام سخن گفتيم و بى مناسبت نيست كه در اينجا اشاره كوتاهى به راه هاى ديگرى كه اسلام براى ابراز محبّت پيشنهاد مى كند، داشته باشيم: البتّه اين بحث، فرصت مناسبى مى خواهد و ما در اينجا به بيان شش راه كه در آموزه هاى دينى ما به عنوان نشان دهنده عواطف مثبت معرّفى شده اند مى پردازيم: ۱ - گشاده رويى و لبخند زدن اگر شما خواهان آن هستيد كه تأثيرى عميق بر اطرافيان خود بگذاريد سعى كنيد همواره لبخند به لب داشته باشيد چرا كه در اين صورت به طرف مقابل خود اين معنى را مى رسانيد كه دوستت دارم و از ديدار تو خوشحالم.

اضطراب اين كلمه شش حرفى در زندگى امروزى زياد از آن استفاده مى شود و ما هنگامى كه اين واژه را به كار مى بريم، مى خواهيم تا ناراحتى هاى خود را كه ناشى از كنش هاى ناهجار است بيان كنيم. وقتى كه ما مى گوييم: "من واقعاً احساس اضطراب مى كنم" در واقع احساس مبهم، ناراحتى خود را بيان مى كنيم. در موقع اضطراب تغييراتى در بدن پديد مى آيد: گردش خون در مغز زياد مى گردد، ضربان قلب افزايش مى يابد و باعث افزايش گردش خون در عضلات مى شود، خون از معده و روده ها و پوست تخليه مى شود و به همين علّت است كه موقع اضطراب شما مى بينيد كه دست و پاى شما به سردى مى گرايد. خوب است به اين نكته اشاره كنم كه اضطراب، علامت و نشانه هاى جسمانى و روانى بسيارى دارد كه به مهم ترين آن اشاره مى كنم:

روانشناسان در تحقيقاتى كه انجام داده اند به اين نتيجه رسيده اند كه در ارتباط ميان انسان ها، ۷۰ درصد انتقال پيام ها با زبان بدن (حالات و اشاره هاى غير كلامى) صورت مى گيرد و فقط ۳۰ درصد پيام ها با سخن گفتن منتقل مى شود و در ضمن پيامى كه از طريق زبانِ بدن ارسال مى شود از نظر دقّت و هم از نظر اعتبار بر پيام زبانى برترى دارد.[۶۸] در مورد پيام هاى غير كلامى سخن بسيار گفته شده است و محقّقان در زمينه مقايسه پيام هاى كلامى و پيام هاى غير كلامى، بررسى هايى انجام داده اند. اگر دقّت كنيد متوجّه مى شويد كه واكنش به پيام هاى غير كلامى بسيار سريع تر از واكنش به پيام هاى كلامى مى باشد وقتى طرف مقابل شما به روى شما لبخند مى زند يا به شما خيره مى شود در تفسير و واكنش به اين علائم درنگ نمى كنيد، و به بيان ديگر ما نيازى به فكر كردن براى درك اين پيام هاى غير كلامى نداريم، امّا در زمينه پيام هاى كلامى نياز به زمان بيشترى داريم تا منظور طرف مقابل را درك كنيم چون فهم و درك يك پيام كلامى نياز به فكر كردن دارد.[۶۹] خلاصه آن كه پيام هاى غير كلامى در مقايسه با پيام هاى كلامى، كمتر مورد توجّه قرار مى گيرند به اين معنى كه ما به سرعت مى توانيم به مقصود و معنى اين پيام ها پى ببريم.

لمس كردن از مهم ترين علائم غير كلامى در سال هاى اوّليّه زندگى ما مى باشد، شايد توجّه كرده باشيد كه ارتباط بين نوزاد و مادر بيشتر از راه لمس كردن مى باشد و گريه هاى نوزاد گاه فقط به خاطر اين است كه او نياز دارد توسط پدر و مادر لمس شود و از اين طريق با پدر و مادر خويش ارتباط برقرار كند. آرى تماس جسمى اوّلين شكل ارتباط بشر است، اوّلين تماس ما با دنيا از طريق حسّ لامسه صورت مى گيرد، برخى از تجربه هاى لامسه اى روزهاى اوّل زندگى عبارت است از: تماس ما با مادر مهربانى كه به ما شير مى داد، ما را بغل مى كرد، ما را حمّام مى برد، در گهواره مى گذاشت، از ما مراقبت مى كرد و موقع گريه كردن ما را آرام مى ساخت. نكته جالب آن است كه همين تجربه هاى اوليّه كودك، نقش بسيار مهمّى در رشد رفتارى كودك دارد و بين لمس شدن و سلامتى روحى و جسمى او ارتباط تنگاتنگى وجود دارد. تحقيق اوّل: "آدلر" و "تاوان" در مورد مرگ و مير كودكان در پرورشگاه ها پژوهشى انجام دادند و به اين نتيجه رسيدند كه علّت اصلى مرگ نوزادان اين بوده است كه آنان به اندازه كافى لمس نمى شدند.[۸۱]

يكى از مهم ترين اعضاى بدن كه مى تواند پيام هاى زيادى را منتقل كند همين دست هاى ما مى باشد و به راستى كه دست انسان يك وسيله بسيار پيچيده و نيرومند است و طبق بررسى هاى به عمل آمده در مدّت عمر ما، انگشتان دست ما به طور متوسط ۲۵ ميليون مرتبه باز و بسته مى شود. دست انسان مى تواند طيف وسيعى از پيام هاى ارتباطى را منتقل كند و جالب است بدانيد "كانت" كه يكى از فيلسوفان مشهور جهان است دست انسان را قسمت قابل رؤيت مغز ناميده است و همين طور دكتر "برونوسكى" دست را لبه برنده مغز مى داند و به اين جهت است كه دست مى تواند بازتاب دقيقى از افكار و احساسات ما را به طور ناخودآگاه به ديگران منتقل كند.[۸۷] دست دادن شكل تكامل يافته اى از ارتباطات غير كلامى است كه طى ساليان سال به نمادى جهانى براى ارتباطِ بين انسان ها تبديل شده است. در زمان هاى دور، بالا نگه داشتن دو دست، دلالت بر همراه نداشتن سلاح بوده است كه بعدها به پيام رسان درود و سلام تبديل شده است.

در اينجا به بيان نكات مهمّى كه شما بايد در هنگام دست دادن از آن مطلّع باشيد مى پردازم: ۱ - براى تفهيم پيام همدلى بايد دقّت كنيد كه دست طرف مقابل خود را به اندازه اى كه او دست شما را فشار مى دهد فشار دهيد و هر چه دست طرف مقابل را محكم تر بفشاريد به همان اندازه بيشتر مى توانيد بر او تسلّط پيدا كنيد و به اين وسيله مى توانيد عشق و محبّت قلب خود را به او ارسال كنيد، ضمناً از ديد روانشناسان اين حالت دست دادن، نشانه اعتماد به نفس عالى شما مى باشد. ۲ - سعى كنيد مدّت زمان دست دادن شما از پنج ثانيه كمتر نباشد به خاطر اين كه اگر مدّت دست دادن شما كوتاه باشد دست شما نمى تواند اشتياق و محبّت شما را به قلب مخاطب مخابره كند. ۳ - در اوّلين برخورد نبايد دست دادن شما به طرف مقابل زياد طولانى باشد و بيش از پنج ثانيه طول بكشد، چون در برخورد اوّل اگر دست مخاطب را زياد در دست نگه داشتيد او احساس مى كند كه در دام افتاده است.

دست دادن مى تواند به صورت ها و انواع متعددى انجام گيرد، ولى در ميان انواع دست دادن سه نوع از دست دادن است كه مى تواند بيان كننده روحيّه سلطه پذيرى و سلطه گرى و يا روحيّه تفاهم شما باشد. شايد برايتان جالب باشد موقعى كه شما دست خود را براى دست دادن به سمت مخاطب دراز مى كنيد از حالت دست شما و اين كه كف دست شما به سمت پايين است يا بالا، به ذهن مخاطب، پيام هاى مختلفى مخابره مى شود. به اين نكته توجّه كنيد كه در ذهن مخاطب شما با مشاهده دست شما، يكى از اين سه معنى مخابره مى شود و به بيان ديگر مخاطب ما ناخودآگاه در مورد شما به يكى از اين ۳ صورت قضاوت مى كند: ۱ - "اين فرد سعى مى كند بر من مسلّط باشد".

ما همه عادت كرده ايم كه هر گاه به هم برسيم با يكديگر دست بدهيم، امّا خبر نداريم كه خيلى ها حسرت اين سنّت ما را دارند. يكى از نويسندگان غربى مى گويد: "با كمال تأسّف و بدون آن كه متوجّه باشيم، كمتر يكديگر را لمس مى كنيم و فاصله هاى ما از يكديگر بيشتر مى شود، شهر نشينى مدرن، در حالى كه زرهى بر تن كرده و دستش را در دستكش آهنين مخفى كرده است، احساس مى كند كه به دام افتاده است و با احساسات نزديك ترين همراهانش بيگانه شده است".[۹۰] به تازگى در اين زمان ما، براى بعضى ها مد شده است كه به جاى ديدار دوستان و آشنايان و دست دادن با آنان به ارسال پيام كوتاه با تلفن همراه اكتفا مى كنند و خيال مى كند كه حقّ دوستى را هم به جا آورده اند. خدا نكند روزى بيايد كه رسم و رسوم قرن بيست و يكم، با ما آن چنان كند كه جاى ديدار پدر و مادر و دوستان و دست دادن با آنان، به فرستادن يك پيام كوتاه اكتفا كنيم.

چقدر زيبا بود اگر ما عادت داشتيم هر موقع با كودكان و فرزندان خود روبرو مى شويم با آنان دست بدهيم، مثلاً اوّل صبح كه اين گل هاى زيباى زندگى ما از خواب بيدار مى شدند، با آنان دست مى داديم و آنان را در آغوش مى گرفتيم. آيا مى دانيد كه اين كار چقدر در سلامت روانى كودك تأثير دارد؟ آيا از ميزان ارتباط موفقيّت جوانان و اين كه در كودكى چقدر مورد توجّه قرار گرفته اند، آگاهى داريد؟ دكتر "سيدنى سيمون" مى گويد: "گرسنگى شديدى در اعماق وجود ما نهفته است كه هيچ غذايى قادر نيست اين گرسنگى را رفع كند، اين گرسنگى همان نياز به نوازش و احساس است و به بيان ديگر گرسنگى پوست بدن".[۹۲] دكتر "گرى اسمايلى" مى گويد: "پوست بزرگ ترين عضو بدن است و از درون، نياز دارد كه لمس شود".[۹۳]

۱ . الاذكار النوويه، يحيى بن شرف النووى (۶۷۶ ق) الطبعة الاولى ۱۴۱۴، دار الفكر للنشر و التوزيع بيروت لبنان ۲ . إقبال الأعمال، السيد ابن طاووس، (۶۶۴ ق)، تحقيق: جواد القيومي الاصفهاني، الطبعة الأولى، رجب ۱۴۱۴ ق، مكتب الإعلام الإسلامي، قم. ۳ . الامالى، الشيخ الصدوق ۳۸۱، الاولى ۱۴۱۷ موسسة البعثة قم ۴ . الامالى، الشيخ المفيد (۴۱۳ ق)، الطبعة الثانية ۱۴۱۴، دار المفيد للطباعة و النشر و التوزيع، بيروت