روانشناسان در تحقيقاتى كه انجام داده اند به اين نتيجه رسيده اند كه در ارتباط ميان انسان ها، 70 درصد انتقال پيام ها با زبان بدن (حالات و اشاره هاى غير كلامى) صورت مى گيرد و فقط 30 درصد پيام ها با سخن گفتن منتقل مى شود و در ضمن پيامى كه از طريق زبانِ بدن ارسال مى شود از نظر دقّت و هم از نظر اعتبار بر پيام زبانى برترى دارد.[68]
در مورد پيام هاى غير كلامى سخن بسيار گفته شده است و محقّقان در زمينه مقايسه پيام هاى كلامى و پيام هاى غير كلامى، بررسى هايى انجام داده اند.
اگر دقّت كنيد متوجّه مى شويد كه واكنش به پيام هاى غير كلامى بسيار سريع تر از واكنش به پيام هاى كلامى مى باشد وقتى طرف مقابل شما به روى شما لبخند مى زند يا به شما خيره مى شود در تفسير و واكنش به اين علائم درنگ نمى كنيد، و به بيان ديگر ما نيازى به فكر كردن براى درك اين پيام هاى غير كلامى نداريم، امّا در زمينه پيام هاى كلامى نياز به زمان بيشترى داريم تا منظور طرف مقابل را درك كنيم چون فهم و درك يك پيام كلامى نياز به فكر كردن دارد.[69]
خلاصه آن كه پيام هاى غير كلامى در مقايسه با پيام هاى كلامى، كمتر مورد توجّه قرار مى گيرند به اين معنى كه ما به سرعت مى توانيم به مقصود و معنى اين پيام ها پى ببريم.
نكته ديگر آن كه گاه ابراز مستقيم هيجانات ما، مورد پسند ديگران قرار نمى گيرد براى مثال وقتى براى اوّلين بار با فردى ملاقات مى كنيد اگر در همان لحظه اوّل ديدار بخواهيد كه با كلام، محبّت خود را به او ابراز كنيد و به او بگوييد: "من شما را دوست دارم"، چه بسا اين كار موجب سوء تفاهم گردد و مخاطب شما را به ريا و تظاهر متهّم كند.
اگر شما در همان برخورد اوّل، از طريق دست خود محبّت خود را ارسال كنيد و با او صميمانه دست بدهيد به راحتى اين پيام توسط او دريافت مى شود و او عمق محبّت شما را از دست هاى گرم شما متوجّه مى شود.
و جالب است بدانيد كه پيام هاى غير كلامى از نظر فرهنگى، همگانى هستند و در هر زمان و مكان به كار مى آيند وقتى شما با فردى روبرو شويد كه زبان او با زبان مادرى شما فرق دارد و شما قادر به ايجاد ارتباط كلامى نيستيد، مى توانيد با لبخند و دست دادن، صميميّت خود را به قلب او ارسال كنيد.
حتماً براى شما پيش آمده است كه شما سخنى را به مخاطب خود مى گوييد، امّا او منظور شما را درك نمى كند و اين نشانه اين است كه پيام هاى كلامى، گاه در هاله اى از ابهام هستند، ولى پيام هاى غير كلامى مثل دست دادن كاملاً واضح و روشن هستند و هيچ گونه ابهامى ندارند.[70]
از طرف ديگر در ارزيابى هايى كه انجام گرديده، اين نكته روشن شده است كه اثر پيام هاى غير كلامى (مثل دست دادن، لبخند زدن و...) 3 تا 4 برابر اثر پيام هاى كلامى مى باشد.[71]
حال كه سخن ويژگى هاى كلّى پيام هاى غير كلامى را بيان كرديم، به اين موضوع مى پردازيم كه براى ارسال پيام هاى غير كلامى 5 راه اساسى وجود دارد:
1 - حالات چهره: سخنور رومى "سيسرون" بيش از دو هزار سال قبل گفته است: "چهره، تصوير روح است" و امروزه هم علم روانشناسى اين مطلب را ثابت كرده است كه احساسات و عواطف ما در چهره ما منعكس مى شود.
در چهره انسان در همان سال هاى اوّليّه زندگى، هيجان هاى مختلف به وضوح و روشنى جلوه مى شود كه مهم ترين آن ها خشم، غضب، ترس، شادى، غم، تعجّب و تنفّر مى باشد.[72]
2 - تماس چشمى: آيا تاكنون با كسى كه عينك تيره به چشم دارد مشغول گفتگو شده ايد؟ اگر چنين بوده است مى دانيد كه اين حالت چقدر ناراحت كننده است، چون شما نمى توانيد چشمان طرف مقابل را ببينيد براى همين از واكنش هاى او بى خبر مى مانيد.
بى جهت نيست كه شعراى قديمى، چشم را پنجره اى براى روح مى دانستند زيرا معمولاً از اين پنجره مى توانيد نكات زيادى را در مورد احساسات ديگران به دست آوريد.
روانشناسان نگاه معمولى و مداوم طرف مقابل به شما را نشانه دوستى و محبّت مى دانند ولى اگر مخاطب شما از تماس چشمى دورى كند اين چنين نتيجه گيرى مى شود كه او شما را دوست ندارد و يا اين كه فردى است خجالتى.[73]
3 -تن صدا: زير و بمى صدا، بلندى، آهنگ و سرعت صداى ما، معانى زيادى را به ديگران منتقل مى كند كه ما در ارتباط خود با ديگران بايد به اين نشانه ها توجّه بنماييم.
معمولاً سرعت كم صدا و هم چنين تغيير كم در زير و بمى صدا نشان دهنده هيجان هاى منفى مثل غم، خشم، ترس مى باشد و در مقابل اگر شما با سرعت زياد سخن بگوييد و در هنگام سخن مداوم زير و بم صداى خود را تغيير دهيد اين نشانه هيجان هاى مثبت مانند خوشحالى، فعاليّت و تعجّب مى باشد.
به هر حال خشم ،ترس، شادى، حسادت، عشق، غم، غرور، رضايت، همدردى و عصبانى بودن را مى توان با همين تن صدا به ديگران ارسال داشت.[74]
4 - حالت بدن: حالت هاى مختلف بدن، حركات سر و دست شما، لرزش و يا آرامش بدن شما، پيام هاى زيادى را به مخاطب منتقل مى كند.
روانشناسان معتقد هستند كه ما با حركات بدنى خود به ابراز حالت هاى عاطفى خود پرداخته و به نحوى به كنترل ديگران مى پردازيم.[75]
و جالب است بدانيد كه زبان بدن بيش از ديگر راه هاى ارسال پيام غير كلامى، مورد توجّه عموم مردم است و از طرف ديگر بسيارى از مشكلاتى كه مردم در راه ايجاد يك ارتباط سالم دارند، به علّت عدم توجّه به حالتهاى بدن، در هنگام ارتباط برقرار كردن مى باشد.[76]
شما مى توانيد از راه ديدن، روش راه رفتن، حركت كردن و تغيير دادن وضعيّت بدن، به اضطراب، افسردگى ونگرانى و يا بر عكس تحرك، آرامش و خوشحالى طرف مقابل خود پى ببريد.
براى مثال بلند گام برداشتن شخص معمولاً نشانه اعتماد به نفس و اميدوارى به وضعيّت خود مى باشد.[77]
اگر شما عادت داريد هنگامى كه به مهمانى مى رويد دست هاى خود را تا كرده و روى بازوى خود بگذاريد، ديگر نبايد تعجّب كنيد كه چرا مردم شما را تحويل نمى گيرند، چون اين حالت، يك پيام منفى براى مخاطب شما ارسال مى كند و اين كه شما به ارتباط داشتن با ديگران بى علاقه هستيد براى همين از اين لحظه به بعد سعى كنيد از تكرار اين حالت جلوگيرى كنيد.[78]
از طرف ديگر روانشناسان با بررسى رفتار افراد مختلف به اين نتيجه رسيدند كه وضعيّت بدنى آن ها به خوبى نشان مى دهد كه كدام يك از آن ها دچار افسردگى مى باشند و همين طور نشان دهنده اين است كه كدام يك از آن ها داراى نشاط و شادابى روحى هستند; براى مثال شخصى كه كمر خود را به حالت خميده نگه داشته و قوز كرده است، در واقع افسردگى شديد خود را اعلام مى دارد.[79]
5 - تماس بدنى: تماس بدنى با توجّه به عوامل مختلف مى تواند پيام هايى همچون عاطفه، تسلّط، مراقبت و غيره را ارسال نمايد اين كه لمس كننده، دوست يا غريبه باشد، و مدّت تماس كوتاه يا طولانى، آهسته و يا سخت باشد، مى تواند در پيامى كه با اين تماس ارسال مى شود اثر بگذارد.
اگر هنگامى كه تماس بدنى به صورت مقبول و پذيرفتنى صورت بگيرد معمولاً به واكنش مثبت منجر مى شود و مهم ترين خصوصيّت اين تماس بدنى، آرامشى است كه به واسطه اين تماس در فرد مقابل ايجاد مى شود.[80]
آرى بى جهت نيست كه اسلام به دست دادن (كه يك نوع تماس بدنى است) اين همه تأكيد داشته است چرا كه همين دست دادن باعث ايجاد آرامش در ميان افراد جامعه مى شود.