خدا انسان را موجودى بااختيار آفريده و زمينه هدايت را براى او فراهم آورده است، براى همين كمال انسان در اين است كه راه حق را انتخاب كند و در آن مسير گام بردارد.
اين نكته اى است كه بايد در تربيت انسان به آن توجّه كرد; تربيتى موفّق است كه با انتخاب انسان همراه باشد; تربيتى كه در آن از انتخاب انسان خبرى نباشد، مسخِ انسان و نفى كردن او به حساب مى آيد. تربيت تقليدى و تحميلى ارزشى ندارد، بلكه ضد ارزش است و باعث طغيان و سركشى مى شود.
كسانى كه با سخنان ديگران سراسر احساس مى شوند، با عوض شدن محيط، زود سرد مى شوند و در برابر توفان ها مى شكنند و هنگامى كه تنها مى شوند از كار بازمى مانند و همه چيز را فراموش مى كنند.
اينكه افراد را مانند استخر به آب ببنديم، تربيت نيست; وقتى استخر به حال خود رها شود، رنگ آن عوض و آب آن تباه مى شود. تربيت صحيح اين است كه از درون افراد، چشمه اى بجوشد، چشمه هيچ گاه كدر نمى شود، مى جوشد و طراوت و زندگى دارد.

* * *

وقتى كسى با من سخن مى گويد و با شعار و تلقين مرا داغ مى كند، تأثير سخن او كوتاه است; زيرا درون من مرا روشن نكرده و عشقى در نهاد من نگذاشته است، براى همين در محيط ديگر كه بروم، سرد مى شوم، همانند آهن تفتيده كه وقتى در محيط ديگر قرار گيرد، سرد مى شود.
بينش و معرفت همان آتشى است كه همچون شعله در نهاد من روشن مى شود. من از جهل و تاريكى آن نجات پيدا مى كنم، راه را از چاه خودم تشخيص مى دهم و خودم راه را انتخاب مى كنم و به سوى سعادت مى روم.