شبى را به ياد مى آورم كه از خواب غفلت بيدار شده بودم و مى خواستم وضو بگيرم و نماز توبه بخوانم و از گناهان خويش توبه كنم، ناگهان فكرى به ذهنم رسيد; گويا يكى به من مى گفت: "تو كجا و توبه كجا؟ توبه حقيقى، شرايط دارد، تو كه نمى توانى به شرايط توبه عمل كنى، بدان كه توبه نكردن بهتر از توبه دروغى است. تو آن قدر گناه دارى كه اصلاً توبه ات قبول نمى شود! پس چرا مى خواهى كارى بى فايده كنى؟!"
اين سخنان را چه كسى در گوش دل من مى خواند؟ اين همان شيطان بود كه مرا وسوسه مى كرد تا من توبه نكنم، براستى من بايد به او چه مى گفتم؟
به فكر فرورفتم و سپس به شيطان گفتم:
اى شيطان! تو مى گويى خدا توبه مرا قبول نمى كند و دعايم را نمى شنود، پس چطور خدا دعاى تو را مستجاب كرد؟ وقتى خدا از تو خواست بر آدم سجده كنى، تو عصيان كردى، خدا تو را لعنت كرد و تو را از درگاه خود راند، تو آن وقت به خدا گفتى كه به من عمرى طولانى بده! تو دشمن خدا بودى; امّا خدا تو را به خواسته ات رساند. اى شيطان! هيچ كس به اندازه تو با خدا و بندگان خوب خدا، دشمنى نكرده است; امّا وقتى تو از او چيزى را خواستى، آن چيز را به تو داد، او دعاى تو را مستجاب كرد، من گناهانى دارم، امّا اين گناهان من بر اثر طغيان شهوت ها و وسوسه هاى تو بوده است، من هرگز با خدا دشمنى نكرده ام، اكنون از خدا مى خواهم مرا ببخشد; حاجت من بخشش اوست، آن خدايى كه تو را به خواسته ات رساند مى تواند مرا هم به خواسته ام برساند، بخشش و رحمت او آن قدر زياد است كه شامل حال من شود.
اى شيطان! تو به من مى گويى توبه نكردن بهتر از توبه دروغى است، از كجا مى دانى كه توبه من، توبه دروغين است، بدان توبه من بر اثر رحمت خداوند است، او به من نظر مهربانى كرده است كه من تصميم گرفته ام به سوى او بازگردم، اين نشانه رحمت اوست. اگر عنايت خدا نباشد، هيچ كس نمى تواند توبه كند، اگر هم عنايت او به من برسد، با همين عنايت او مى توانم به بخشش و مهربانى او برسم و او را از خود خشنود سازم!
آرى! من اين گونه با شيطان سخن مى گويم و راه خود را پيدا مى كنم.

* * *

وسوسه شيطان ادامه پيدا كرد و من هر بار جوابى به او مى دادم...
شيطان گفت: تو خيال مى كنى شايستگى عنايت خدا را دارى! آيا يادت رفته است گناهان زيادى دارى؟ تو با اين همه گناه چگونه انتظار دارى خدا به تو عنايت كند؟
من گفتم: كسانى كه شايستگى عنايت خدا را داشته اند، اين شايستگى را از كجا آورده اند؟ مگر غير از اين است كه خدا به آنان داده است؟! خب، من هم اين شايستگى را از خدا مى گيرم.
شيطان گفت: خدا شايستگى عنايت خود را به هر كس نمى دهد، تو اين شايستگى را در مقابل كدام كار خوبت مى خواهى از خدا بگيرى؟
من گفتم: مى خواهم در خانه خدا آن قدر گدايى و التماس كنم تا او به من عنايت كند. مگر نمى دانى كه خدا فقر و بيچارگى را بيش از همه چيز مى خرد. خدا چيزى را مى خرد كه خودش ندارد، خدا فقر و بيچارگى ندارد، براى همين فقر و بيچارگى مرا مى خرد.
شيطان گفت: من ديده ام كه بعضى ها با اينكه گدايى كرده اند از درگاه خدا نااميد برگشته اند.
من گفتم: آنان در گدايى خود، جديّت نكرده و به جاى ديگر دل خوش بوده اند، آنان با زبان خدا را صدا زده اند; امّا دلشان جاى ديگر بوده است. آنان در دل خود، صد بت داشتند و به آن بت ها دل بسته بودند و خدا هم آنان را به بت هايشان واگذار كرده است.
شيطان گفت: تو نافرمانى خدا را كرده اى و يكى از اسم هاى خدا، قهّار است; خدايى كه انسان هاى نافرمان را عذاب مى كند.
من گفتم: خدا بخشنده و مهربان هم هست. او در قرآن بندگان را به توبه فراخوانده و وعده داده است گنهكار پشيمانى را كه واقعاً توبه كند ببخشد.
شيطان گفت: اگر قرار باشد خدا همه را ببخشد، پس قهّاريت خدا چه مى شود و خدا جهنّم را چرا آفريده است؟
من گفتم: خدا جهنّم را براى مثل تو آفريده است كه همواره با خدا دشمنى مى كنى و هرگز حاضر نيستى از گناهان خود، اظهار پشيمانى كنى. تو بر آدم سجده نكردى و هرگز از اين كار پشيمان نشده اى. تو بايد به جهنّم بروى كه مردم را از رحمت خدا نااميد مى كنى.