مَا كَانَ لِيَ مِنْ عِلْم بِالْمَلاَِ الاَْعْلَى إِذْ يَخْتَصِمُونَ (69 ) إِنْ يُوحَى إِلَيَّ إِلَّا أَنَّمَا أَنَا نَذِيرٌ مُبِينٌ (70 )
گروهى از مردم مكّه در حقّ بودن قرآن، شك داشتند، محمّد(صلى الله عليه وآله) قبل از اين كه به پيامبرى برسد، كتابى نخوانده بود و نمى توانست چيزى بنويسد. چگونه ممكن است كسى كه درس نخوانده است و هيچ استادى نديده است، چنين كتابى را از پيش خود بياورد؟
آنان محمّد(صلى الله عليه وآله) را مى شناختند، او سال هاى سال در ميان آنان زندگى كرده بود و هرگز كتابى نخوانده بود، پس اين سخنان را از كجا آموخته بود؟
درست است كه سواد خواندن و نوشتن، كمال است، تو مى خواستى كه كافران هرگز بهانه اى نداشته باشند، اگر محمّد(صلى الله عليه وآله) پيش از نزول قرآن، كتابى خوانده بود، كافران مى گفتند او اين سخنان را از كتاب گرفته است !
وقتى محمّد(صلى الله عليه وآله) آيات زيباى قرآن را مى خواند، مردم به فكر فرو مى رفتند و با خود مى گفتند: "محمّد(صلى الله عليه وآله)هرگز كتابى نخوانده است، چگونه شده است كه او كتابى اين گونه زيبا و پرمحتوا را آورده است؟".
اينجا بود كه زمينه هدايت براى آنان فراهم شد و آنان به معجزه بودن قرآن، بيشتر پى بردند.
اكنون تو از محمّد(صلى الله عليه وآله) مى خواهى تا به بُت پرستان مكّه چنين بگويد:
اى مردم ! شما مى دانيد كه من هرگز كتابى نخوانده ام، من براى شما از زمان آفرينش آدم سخن مى گويم. من ماجراى گفتگوى فرشتگان را براى شما مى گويم.
از شما مى خواهم سخن مرا گوش كنيد و سپس از كسانى كه كتب پيامبران را خوانده اند، سؤال كنيد كه آيا سخن من درست است يا نه. اگر شما چنين كنيد، خواهيد فهميد كه سخن من چيزى جز وحى نيست.
اى مردم ! من قبل از آن كه خدا به من وحى نازل كند، هيچ اطّلاعى از گفتگوى فرشتگان درباره آفرينش آدم نداشتم، من هيچ كتابى نخواندم، زيرا سواد خواندن و نوشتن ندارم. من از خود هيچ دانشى ندارم، تنها آگاهى من به وسيله وحى است.
اى مردم ! خدا اين سخنان را بر من فرو فرستاده است تا شما را آشكارا از عذاب روز قيامت بترسانم. من وظيفه اى جز اين ندارم، من بايد پيام خدا را به شما برسانم. خدا فقط اين را از من خواسته است. او مرا امر نكرده است كه شما را به ايمان آوردن مجبور كنم، شما خودتان بايد راه خود را انتخاب كنيد.

* * *

در آيات بعد ماجراى خلقت آدم و گفتگوى فرشتگان آمده است، بُت پرستان مكّه مى دانستند كه محمّد(صلى الله عليه وآله) هرگز كتابى نخوانده است، كافى بود آنان اين آيات را بشنوند و درباره آن تحقيق كنند و از كسانى كه با كتاب هاى آسمانى (كه قبلاً نازل شده بود) آشنا بودند، سؤال كنند. با اين كار، آنان به حقّ بودن قرآن پى مى بردند.

* * *

به راستى منظور از گفتگوى فرشتگان چيست؟ در آيه 69 اين سوره فقط به گفتگوى فرشتگان اشاره شده است، در آيه 30 سوره بقره اين گفتگو به اين صورت بيان شده است:
خدا به فرشتگان گفت: "مى خواهم روى زمين خليفه و جانشين خود را قرار دهم". خدا اراده كرده بود كه انسان را خلق كند و او را گل سرسبد آفرينش قرار دهد.
فرشتگان تعجّب كردند، آنان با خود گفتند: "چرا خدا، ما را خليفه خود انتخاب نمى كند؟ ما كه همواره در حال عبادت او هستيم، ما كه هرگز گناه و معصيت نمى كنيم".
فرشتگان چنين گفتند: "خدايا ! آيا مى خواهى روى زمين كسى را بيافرينى كه فساد و خونريزى كند؟ ما فرشتگان همواره عبادتت مى كنيم و هرگز معصيت نمى كنيم".
آرى، فرشتگان چنين فكر مى كردند: چرا خداوند مى خواهد انسان را خليفه خود روى اين زمين قرار دهد؟ در زمين موجودات ديگرى هم زندگى كرده اند، ده هزار سال گروهى از جنّ در آنجا زندگى كردند، آن ها در اين زمين ظلم و ستم كردند، خون يكديگر را ريختند.[89]
دنياى مادّه، دنياى محدودى است، طبيعى است كه اختلافات و جنگ پيش مى آيد، خونريزى مى شود، يكى پيروز و ديگرى كشته مى شود، اين طبيعت اين دنياست، امّا در دنياى غيب كه محلّ زندگى فرشتگان است، هيچ محدوديّتى نيست، آن دنيا اصلاً دنياىِ مادّه نيست تا جنگى پيش آيد، بهتر است كه خدا خليفه خود را از ميان ما فرشتگان انتخاب كند.
اينجا بود كه خدا به فرشتگان چنين پاسخ داد: "من چيزى را مى دانم كه شما نمى دانيد".
فرشته نمى تواند معصيت و گناه كند، او اصلاً شهوت ندارد، نيازهاى جسمى ندارد، امّا انسان شهوت دارد، غريزه دارد، شوق به زيبايى ها هم در وجود او وجود دارد، انسان به اختيار خود راه گناه را ترك مى كند و راه ايمان را مى پيمايد. اين راز عظمت انسان است.

* * *