قَالَ يَا إِبْلِيسُ مَا مَنَعَكَ أَنْ تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَيَّ أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنْتَ مِنَ الْعَالِينَ (75 ) قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نَار وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِين (76 ) قَالَ فَاخْرُجْ مِنْهَا فَإِنَّكَ رَجِيمٌ (77 ) وَإِنَّ عَلَيْكَ لَعْنَتِي إِلَى يَوْمِ الدِّينِ (78 ) قَالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِي إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ (79 ) قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ (80 )إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ (81 )قَالَ فَبِعِزَّتِكَ لاَُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ (82 ) إِلَّا عِبَادَكَ مِنْهُمُ الُْمخْلَصِينَ (83 ) قَالَ فَالْحَقُّ وَالْحَقَّ أَقُولُ (84 ) لاََمْلاََنَّ جَهَنَّمَ مِنْكَ وَمِمَّنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ أَجْمَعِينَ (85 )
وقتى شيطان بر آدم(عليه السلام) سجده نكرد، تو به او چنين گفتى:
ــ اى شيطان ! چه چيز سبب شد كه تو بر آدم سجده نكنى؟ من او را با دستِ قدرت خويش آفريدم. آيا تكبّر ورزيدى يا اين كه از كسانى بودى كه مقامى بالا دارند؟
ــ من بهتر از آدم هستم. تو مرا از آتش آفريدى و او را از گِل، پس من بر او سجده نكردم.
ــ اى شيطان ! از مقام فرشتگان من دور شو ! تو شايستگى اين مقام را ندارى، تو از درگاه من رانده شدى و تا روز قيامت، لعنت من بر تو خواهد بود.
ــ خدايا ! مرا تا روز قيامت مهلت بده و زنده بدار !
ــ به تو مهلت مى دهم، امّا نه تا روز قيامت، بلكه تا روز مشخّصى به تو فرصت مى دهم و جان تو را نمى گيرم، تا آن روز تو زنده مى مانى.
ــ به عزّت تو سوگند مى خورم كه همه انسان ها را گمراه خواهم كرد، البتّه مى دانم كه وسوسه هاى من بر روى بندگان با اخلاص تو اثر ندارد.
ــ اى شيطان ! حقّ اين است و من حقّ مى گويم كه جهنّم را از تو و همه پيروانت پر مى كنم.

* * *

مناسب مى بينم در اينجا شش نكته را ذكر كنم:
*نكته اوّل
يادم مى آيد وقتى نوجوان بودم ترجمه قرآن را مطالعه مى كردم، وقتى به آيه 75 اين سوره رسيدم، چنين خواندم: "خدا به شيطان گفت: چرا بر كسى كه من او را با دست خود آفريدم، سجده نكردى".
آن روز با خود فكر كردم: مگر خدا مثل ما انسان ها دست دارد؟ ما انسان ها وقتى مى خواهيم چيزى بسازيم، با دست خود مى سازيم، آيا خدا هم آدم را با دست خود آفريد؟
من مى دانستم كه خدا جسم ندارد و براى همين اين ترجمه برايم عجيب بود، مدّت ها گذشت تا من توانستم به جواب سؤال خود برسم، من سخن امام رضا(عليه السلام)را خواندم كه آن حضرت چنين فرموده بود: "كلمه دست در اين آيه، به معناى قدرت است، منظور خدا اين است كه من آدم را با قدرت خود آفريدم".[91]
وقتى اين حديث را شنيدم، فهميدم كه بايد در ترجمه اين آيه به جاى "دست" از "دستِ قدرت" استفاده كرد. خدا انسان را با دستِ قدرت خويش آفريد.
* نكته دوم
در آيه 75 چنين مى خوانم كه خدا به شيطان گفت: "آيا تو از كسانى بودى كه مقامى والا دارند؟ به راستى منظور از اين سخن چيست؟".
يكى از ياران پيامبر درباره اين آيه از آن حضرت سؤال كرد. پيامبر براى او مقام نورانيّت پنج تن را بيان كرد.
كدام پنج تن؟
محمّد، على، فاطمه، حسن و حسين(عليهم السلام).
اگر من بخواهم مقام نورانيّت پنج تن را شرح دهم بايد چنين بنويسم: خدا بود و هيچ آفريده اى با او نبود، زمين و آسمان ها نبود، هيچ چيز نبود، پس از آن، خدا اراده كرد تا جهان را خلق كند، ابتدا نورِ محمّد، على، فاطمه، حسن و حسين(عليهم السلام) را آفريد. سخن از خلقت نور آن ها مى باشد، چون جسم آنان چند هزار سال بعد از آدم(عليه السلام) خلق شد.
هنوز خدا زمين و آسمان ها را خلق نكرده بود، اين نور، خدا را حمد و ستايش مى كرد. پس از آن خدا عرش خود را آفريد و اين نورها را در عرش خود قرار داد. فرشتگان از اين نورها ياد گرفتند كه چگونه خدا را حمد و ستايش كنند. وقتى خدا آدم(عليه السلام)را آفريد، از فرشتگان خواست تا بر آدم(عليه السلام)سجده كنند، شيطان سركشى كرد، خدا به او گفت: "اى شيطان ! تو كه مقامت همچون مقام آن نورهايى كه در عرش من هستند، نيست، مقام تو پايين تر از آدم است. پس چرا بر آدم سجده نكردى؟".[92]
* نكته سوم
شيطان سال ها تو را عبادت كرده بود، او دو ركعت نماز خواند كه چهار هزار سال طول كشيد.[93]
خدا هرگز به كسى ظلم نمى كند، او عادل است و اگر كسى كار خوبى انجام دهد، نتيجه آن را به او مى دهد، شيطان در مقابل اين عبادت ها، از خدا خواست كه به او عمرى طولانى بدهد، خدا تقاضاى او را طبق قانون عدالت پذيرفت.
به راستى چرا عبادت هاى شيطان سبب نجات او نشد؟ او در اين عبادت ها، اخلاص نداشت و اين عبادت ها را فقط براى تو انجام نمى داد، او مى خواست تا در ميان فرشتگان به خوبى مشهور شود. اگر عبادت او از روى اخلاص بود، قطعاً سبب نجات او مى شد.
* نكته چهارم
تكبّر شيطان كار دستش داد، او به خاطر تكبّر از سعادت دور شد و آتش غضب تو را براى هميشه از آنِ خود كرد، نتيجه كارش كفر و دشمنى با خدا شد.
آرى، خودبينى، يادگارى است كه از شيطان مانده است، اين اوّلين گناه و معصيتى است كه در ابتداى آفرينشِ دنيا پديدار شد، ريشه همه فسادها به تكبّر و خودبينى برمى گردد. من بايد حواس خود را جمع كنم و همواره از خودبينى و خودپرستى به تو پناه ببرم.
* نكته پنجم
شيطان از خدا خواست كه تا روز قيامت به او مهلت بدهد، امّا خدا به او تا زمان مشخّصى فرصت داد.
آن زمان مشخّص، روزگار رجعت مى باشد. "رجعت"، همان زنده شدنِ دوباره است، وقتى مهدى(عليه السلام)ظهور كند، سال ها روى زمين حكومت مى كند، بعد از آن، روزگار رجعت فرا مى رسد، تو محمّد(صلى الله عليه وآله) و اهل بيت(عليهم السلام) را همراه با گروهى از بندگان خوبت، زنده مى كنى، نكته مهم اين است كه رجعت در زمانى است كه هنوز قيامت برپا نشده است، روزگار رجعت در همين دنياست.
در آن روزگار، شيطان همه پيروان خود را جمع مى كند و به جنگ مؤمنان مى آيد، محمّد(صلى الله عليه وآله) به يارى مؤمنان مى آيد و شيطان را از بين مى برد، آن روز، روز مرگ شيطان است.
روزگار رجعت، روزگارى باشكوه است و در آن روزگار، عجايب زيادى روى مى دهد.[94]
* نكته ششم
خدا به شيطان فرصت داد، زيرا مى دانست شيطان وسيله اى براى پيشرفت و كمال انسان است، شيطان با وسوسه هاى خود سبب مى شود كه قدرت روحى انسان اوج بگيرد.
اگر شيطان نبود، ميدان مبارزه با بدى ها پديد نمى آمد و انسان از فرشتگان برتر نمى شد. شيطان زمينه امتحان را براى انسان پيش مى آورد، اگر شيطان نبود، همه انسان ها، ميل به تقوا و زيبايى ها داشتند، ولى آن تقوا، تقوا نبود، تقوا وقتى تقواست كه انسان ميان وسوسه شيطان و الهام فرشتگان يكى را انتخاب كند.
شيطان انسان را به راه زشتى ها فرا مى خواند، فرشتگان او را به خوبى ها دعوت مى كنند، انسان راه خود را خودش انتخاب مى كند، اين راز خلقت اوست.

* * *