بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ حم (1 ) وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ (2 ) إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَة مُبَارَكَة إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ (3 ) فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْر حَكِيم (4 ) أَمْرًا مِنْ عِنْدِنَا إِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ (5 )رَحْمَةً مِنْ رَبِّكَ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ (6 ) رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَالاَْرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا إِنْ كُنْتُمْ مُوقِنِينَ (7 ) لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ يُحْيِي وَيُمِيتُ رَبُّكُمْ وَرَبُّ آَبَائِكُمُ الاَْوَّلِينَ (8 )
در ابتدا، دو حرف "حا" و "ميم" را ذكر مى كنى، اين دو حرف، از حروف الفبا مى باشند، قرآن معجزه اى است كه از همين حروف "الفبا" شكل گرفته است.
اكنون به قرآن سوگند ياد مى كنى، همان قرآنى كه سخنش واضح و روشن است، تو به قرآن قسم مى خورى كه قرآن را در شب پربركت قدر نازل كردى، تو همواره انسان ها را از عذاب روز قيامت ترساندى و از آنان خواستى تا خود را از آن عذاب نجات دهند.
قرآن در شب قدر نازل شد، شب قدر، شب بزرگى است و هر امرى بر اساس حكمت تو و به فرمان تو تنظيم مى گردد.
تو قرآن را براى هدايت مردم فرستادى، فرستادن قرآن، نشانه اى از مهربانى تو بود كه تو خداى شنوا و دانا هستى.
اگر انسان ها فكر كنند مى فهمند كه تو خداى آسمان ها و زمين و آنچه ميان آن هاست، مى باشى. خدايى جز تو نيست، تو مى ميرانى و زنده مى كنى، تو خداى انسان ها و خداىِ نياكان آنان هستى.

* * *

مدّت ها بود كه اين سؤال ذهن مرا مشغول كرده بود: شب 27 ماه رجب شب "بعثت" است، شبى كه قرآن بر پيامبر نازل شد، ما همواره شب بعثت را جشن مى گيريم، شبى كه محمّد(صلى الله عليه وآله)به پيامبرى انتخاب شد، پس چرا مى گويند: "قرآن در شب قدر نازل شده است؟". شب قدر يكى از شب هاى ماه رمضان است، شب 19 يا 21 يا 23 اين ماه است.
آيا قرآن در شب 27 رجب نازل شد يا در ماه رمضان؟
كدام پاسخ صحيح است؟
بعداً متوجّه شدم كه نزول قرآن به دو صورت بوده است:
* اوّل: نزول يكپارچه
قرآن يك بار در شب قدر به قلب پيامبر (از اوّل سوره حمد تا آخر سوره ناس) نازل شد.
* دوم: نزول مرحله به مرحله
قرآن در مدّت بيست و سه سال به مناسبت هاى مختلف بر پيامبر نازل مى شد. مناسبت ها سبب مى شد تا آيات قرآن در ذهن و جان مسلمانان بهتر رسوخ كند و قرآن در واقعيّت زندگى فردى و اجتماعى آنان وارد شود.آغاز اين نزول در شب 27 رجب بوده است.

* * *

اكنون مى خواهم درباره شب قدر بنويسم: خدا براى انسان ها در آن شب برنامه ريزى مى كند، به اين برنامه "تقدير" مى گويند. تقدير همان سرنوشت هر انسان است كه به آن "قضا و قَدَر" هم گفته مى شود.
اين سخن پيامبر است: "هر كس به تقدير خدا ايمان نداشته باشد، خدا در روز قيامت به او نظر رحمت نمى كند".[74]
اكنون سؤالى در ذهن من نقش مى بندد: منظور از اين سرنوشت (قضا و قَدَر) چيست؟ اگر خدا به من اختيار داده است و من در انجام كارهاى خود اختيار دارم، پس ديگر سرنوشت (قضا و قَدَر) چه معنايى دارد؟
اگر خدا در شب قدر زندگى مرا قبلا برنامه ريزى مى كند، ديگر اختيار من چه معنايى دارد؟
بايد جواب اين سؤال را بيابم...

* * *

يكى از ياران امام صادق(عليه السلام)درباره قضا و قَدَر از ايشان سؤال كرد، امام به او فرمود:
ــ آيا مى خواهى سرنوشت يا قضا و قَدَر را در چند جمله برايت بيان كنم؟
ــ آرى. مولاى من !
ــ وقتى روز قيامت فرا رسد و خدا مردم را براى حسابرسى جمع كند، از قضا و قَدَر يا سرنوشتِ آن ها سؤال نمى كنند، بلكه از اعمال آنان سؤال مى كنند.
من بايد در اين جمله فكر كنم. منظور از اين سخن چيست؟
خدا در روز قيامت هنگام حسابرسى از من سؤال مى كند: "چرا دروغ گفتى؟ چرا تهمت زدى؟ چرا به ديگران ظلم كردى؟".
اين سؤالات درستى است، زيرا خدا از كارهايى سؤال مى كند كه من انجام داده ام، ولى خدا هرگز در روز قيامت به من نمى گويد: "چرا عمر تو كوتاه بود؟ چرا بيمار شدى؟ چرا در ايران به دنيا آمدى؟"، زيرا اين ها چيزهايى است كه به سرنوشت (قضا و قَدَر) برمى گردد.
روشن است كه منظور از مرگ و بيمارى در اينجا، چيزى است كه من خودم باعث آن نبوده ام. اگر من خودم باعث بيمارى يا مرگ خودم بشوم، اين ديگر تقدير نيست، بلكه عمل خود من است. (كسى كه خودكشى مى كند، خودش چنين اراده كرده است).
سخن امام صادق(عليه السلام) را بار ديگر مى خوانم: "هرچه خدا درباره آن در روز قيامت سؤال نمى كند، به قضا و قَدَر برمى گردد و هرچه كه به اعمال انسان برمى گردد، از قضا و قَدَر نيست".
در شب قدر هر سال، مشخّص مى شود كه آيا من تا سال بعد زنده مى مانم يا نه؟ مريض مى شوم يا نه؟ همه اين ها به قضا و قَدَر برمى گردد، امّا اين كه من در اين مدّت، چه كارهايى انجام مى دهم، به "عمل و كردار" من مربوط مى شود و جزء قضا و قَدَر نيست !

* * *

تا اينجا فهميدم كه زندگى من دو محدوده جداگانه دارد:
* محدوده اوّل: محدوده عمل. در اين محدوده همه كردارها و رفتارهاى من جاى مى گيرد (نماز خواندن، كمك به ديگران، روزه گرفتن، دروغ گفتن، غيبت كردن و...).
محدوده دوم: محدوده قضا و قَدَر. در اين محدوده سرنوشت من جاى مى گيرد (مدّت عمر من، بيمارى و سلامتى من، بلاها، سختى ها و...).
اين دو محدوده هرگز با هم تداخل پيدا نمى كند.[75]
خدا فقط در روز قيامت درباره محدوده اوّل از من سؤال مى كند، زيرا من مسئول كردار و رفتار خود هستم. خدا هرگز عمل مرا برنامه ريزى و تقدير نمى كند، اين خود من هستم كه با اختيار خود، عمل و كردار خود را شكل مى دهم.
خدا به حكمت خويش، روزىِ عدّه اى را كم و روزىِ عدّه اى را زياد مى كند، عدّه اى در بيمارى و سختى هستند و عدّه اى هم در سلامتى. عدّه اى در جوانى از دنيا مى روند و عدّه ديگر در پيرى.
اين ها از قضا و قَدَر است، امّا اعمال من، ربطى به قضا و قَدَر ندارد، اعمال من به اختيار من ارتباط دارد. من در هر شرايطى كه باشم، اختيار دارم و مى توانم راه خوب يا راه بد را انتخاب كنم.[76]
اكنون مى دانم كه در شب 19 يا 21 يا 23 ماه رمضان چه چيزهايى براى من تنظيم مى شود. اكنون مى توانم آيات 3 و 4 اين سوره را بهتر بفهمم: "من قرآن را در شب قدر نازل نمودم، شب قدر، شب بزرگى است و هر امرى بر اساس حكمت من تنظيم مى گردد، در آن شب به فرمان من اين كار انجام مى گيرد".

* * *