بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ يَا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ (1 )قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا (2 ) نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلًا (3 )أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآَنَ تَرْتِيلًا (4 ) إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا (5 ) إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئًا وَأَقْوَمُ قِيلًا (6 ) إِنَّ لَكَ فِي اَلنَّهَارِ سَبْحًا طَوِيلًا (7 ) وَاذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَتَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتِيلًا (8 )
تو محمّد(صلى الله عليه وآله) را به پيامبرى برگزيدى، او سه سال مردم را مخفيانه به اسلام دعوت كرد، پس از آن، تو از او خواستى تا دعوت خود را آشكار كند و همه مردم را به صورت علنى به سوى يكتاپرستى فرا خواند.[100]
اينجا بود كه بزرگان مكّه با محمّد(صلى الله عليه وآله) دشمنى خود را آغاز كردند و تلاش كردند مانع موفّقيّت او شوند، آنان به مردم گفتند: "به سخن محمّد گوش نكنيد، او دروغگو، جادوگر و ديوانه است". محمّد(صلى الله عليه وآله)اين سخن ها را شنيد و اندوهناك شد و در فكر بود كه براى مقابله با آنان چه كند.[101]
شبى محمّد(صلى الله عليه وآله) در خانه خود به خواب رفته بود، او بالاپوش خواب را بر روى خود انداخته بود. او مى خواست آخرِ شب از خواب بيدار شود و نماز بخواند.
تو جبرئيل را فرستادى تا او را از خواب بيدار كند و اين پيام تو را براى او بخواند:

* * *

اى كسى كه جامه خواب به خود پيچيده اى ! برخيز ! اندكى از شب را استراحت كن و بقيّه آن را به نماز و عبادت بگذران !
"نيمى از شب" يا "بيشتر از نصف شب" يا "كمتر از نصف شب" را براى شب زنده دارى قرار بده و قرآن را با دقّت و تأمّل بخوان، زيرا به زودى من آيات سنگينى را براى تو خواهم فرستاد.
اى محمّد ! شب زنده دارى و ترك بستر خواب اگر چه دشوار مى نمايد ولى بدان كه اثر عبادت شبانه در روح و جان تو، عميق تر و دوامش بيشتر است، هر كس كه در دل شب قرآن بخواند، اثر آن براى او بهتر و بيشتر است. روح آدمى در دل شب، آمادگى خاصّى براى نيايش، مناجات و تفكّر دارد.
اى محمّد ! تو در روز براى هدايت مردم تلاش زياد و طولانى دارى و به فكر حل مشكلات مردم مى باشى، پس شب را به نماز بايست و با من مناجات كن.
اى محمّد ! فقط به من دل ببند، اميد تو فقط به من باشد، دست هاى خود را به سوى آسمان بگير و دعا كن و با من نيايش كن ! [102]

* * *

مناسب مى بينم در اينجا چهار نكته را بنويسم:
* نكته اوّل
درست است كه قرآن در اين آيات با پيامبر سخن مى گويد، امّا پيروان او هم مخاطب اين آيات بودند، اسلام آمده بود تا تحوّلى بزرگ را در جامعه آن روز ايجاد كند، در محيطى كه همه، بُت ها را مى پرستيدند، مسلمانان نياز به توان و نيروى زيادى داشتند و شب زنده دارى، اين توان و نيرو را به آنان مى داد. در سال هاى آغاز اسلام، تأكيد زيادى به شب زنده دارى مى شد، امّا بعداً كه اسلام رشد كرد به مسلمانان تخفيف داده شد، البتّه پيامبر تا آخر عمر خود به اين دستور عمل مى كرد.
* نكته دوم
خدا از پيامبر خواست تا "نيمى از شب" يا "بيشتر از نصف شب" يا "كمتر از نصف شب" را به شب زنده دارى بپردازد. در واقع پيامبر مى توانست يكى از اين سه برنامه را داشته باشد:
1 - يك سوم شب را به عبادت بپردازد و دو سوم ديگر را استراحت كند.
2 - نيمى از شب را به عبادت بپردازد و نيم ديگر شب را استراحت كند.
3 - دو سوم شب را به عبادت بپردازد و يك سوم ديگر شب را استراحت كند.
پيامبر حقّ انتخاب داشت، هر كدام از اين سه برنامه را مى توانست انتخاب كند، براى همين اگر او يك روز خيلى خسته شده بود و نياز به استراحت بيشتر داشت، مى توانست فقط يك سوم شب را بيدار باشد.
* نكته سوم
خدا از پيامبر مى خواهد تا شب ها بيدار شود و عبادت نمايد، نماز شب و قرآن بخواند. خواندن نماز شب، فضيلت بسيار زيادى دارد.
نكته مهم اين است كه خدا از پيامبر مى خواهد قرآن را به روش "ترتيل" بخواند.
روش ترتيل چگونه است؟
ترتيل يعنى اين كه انسان قرآن را با صدايى غمناك بخواند و آيات آن را سريع نخواند و هدفش فقط اتمام سوره ها نباشد، بلكه در پيام قرآن فكر كند. اگر جايى سخن از بهشت است، آن را از خدا طلب كند، اگر جايى سخن از جهنّم است، از آن به خدا پناه ببرد.[103]
افسوس كه خيلى ها قرآن را مى خوانند و هرگز معناى آن را درك نمى كنند !
آنان اصلاً نمى فهمند كجا از جهنّم سخن به ميان آمده است و كجا از نعمت هاى بهشت ياد شده است، هدف آنان فقط اين است كه سوره را به پايان برسانند و قرآن را ختم كنند.
* نكته چهارم
درست است كه قرآن، سخنى زيبا و دلنشين است امّا خدا در آيه 5 به پيامبر چنين مى گويد: "به زودى من آيات سنگينى را براى تو خواهم فرستاد".
آرى، پيامبر راه سختى را در پيش داشت، او بايد اين مردم نادان را به يكتاپرستى فرا مى خواند و در اين راه با مشكلات زيادى روبرو بود، مردم مكّه سال هاى سال، بُت ها را پرستيده اند و رهايى آنان از بُت پرستى كار بسيار سختى بود. خدا از پيامبر خواست تا به او توكّل كند و از او يارى بگيرد و اين مسير را ادامه دهد.

* * *

نماز شب را چگونه بايد بخوانم؟
ساده ترين راه خواندن نماز شب اين است:
1 - چهار نماز دو ركعتى مى خوانم. مثل نماز صبح. (به اين نمازهاى چهارگانه نافله شب مى گويند).
2 - دو ركعت نماز ديگر مثل نماز صبح مى خوانم. (اسم اين نماز، نماز شَفع است).
3 - اكنون يك ركعت نماز مى خوانم. نمازى كه يك ركعت بيشتر ندارد. (به اين نماز، نماز وتر مى گويند).
امّا چگونه اين نماز يك ركعتى را بخوانم؟
الف. الله اكبر مى گويم و حمد و سوره مى خوانم.
ب. دست خود را به حالت قنوت مى گيرم و چهل مؤمن را دعا مى كنم، البتّه منظور از مؤمن، كسى است كه به خدا و پيامبر و امامان اعتقاد دارد. من مى توانم به زبان فارسى نيز چنين بگويم: "خدايا ! پدرم، مادرم، پدربزرگم، مادربزرگم، عمويم، برادرم، خواهرم.... را ببخش" و اسم برادران، خواهران و دوستان خود را ببرم و براى آنان از خدا طلب بخشش كنم. بعد براى همه مؤمنان دعا كنم، مثلاً بگويم: "خدايا همه مؤمنان را ببخش". اگر فرصت من كم بود، فقط همين جمله را مى گويم: "خدايا همه مؤمنان را ببخش".
سپس هفتاد بار "اَستَغفِر الله" مى گويم، (مى توانم هفت بار هم بگويم).
ج.سپس سيصد مرتبه "الهى العفو" بگويم، به جاى آن مى توانم سيصد مرتبه به فارسى بگويم: "خدايا ! مرا ببخش". اگر فرصت نداشتم مى توانم فقط سه بار بگويم.
د. بعد از قنوت به ركوع و سجده مى روم، بعد از سجده دوم، تشهّد مى خوانم و سلام مى دهم، حالا به سجده مى روم و ذكر "استغفر الله" را تكرار مى كنم. بهتر است هفتاد بار اين ذكر را بگويم.

* * *

چند تذكّر لازم را در اينجا مى نويسم:
1 - اگر فرصت كمى دارم، مى توانم به جاى يازده ركعت، فقط سه ركعت نماز بخوانم. (يك نماز دو ركعتى و يك نماز يك ركعتى).
2 - وقت خواندن نماز شب از نيمه شب شروع مى شود، اگر عادت دارم و شب ها دير مى خوابم، مى توانم همان نيمه شب، قبل از خواب، نماز شب را بخوانم. (اگر به اذان ظهر، دقيقاً يازده ساعت و پانزده دقيقه اضافه كنم، زمان نيمه شب را به دست آورده ام).
3 - كسى كه مى داند وقتى شب بخوابد، بيدار نمى شود، مى تواند نماز شب را همان اوّل شب بخواند.
4 - نماز شب هرچه به وقت سحر نزديك تر باشد، ثواب بيشترى دارد.
5 - شما مى توانيد جزئيّات بيشتر نماز شب را در كتاب هاى ديگر مطالعه كنيد، امّا همه اين جزئيّات، مستحب است، مهم اين است كه شما در دل شب يازده ركعت نماز بخوانيد و با خدا خلوت كنيد.

* * *

نماز شب آثار زيادى دارد، در اينجا اشاره اى كوتاه به آثار آن مى كنم:
نماز شب انسان را از گناه باز مى دارد و توفيق ترك گناه مى دهد، باعث بخشش گناهان مى شود، مشكلات و گرفتارى ها را رفع مى كند، سبب رضايت خدا مى شود، قلب را نورانى مى كند، دعا را مستجاب مى كند، رزق و روزى را زياد مى كند، عمر را طولانى مى كند و بلاها را دور مى گرداند، سبب مى شود تا در روز قيامت بتوان به سلامت از پل صراط عبور كرد.[104]

* * *