أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يُسَبِّحُ لَهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالاَْرْضِ وَالطَّيْرُ صَافَّات كُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلَاتَهُ وَتَسْبِيحَهُ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِمَا يَفْعَلُونَ (41 ) وَلِلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالاَْرْضِ وَإِلَى اللَّهِ الْمَصِيرُ (42 )
آنچه در زمين و آسمان است، تو را تسبيح مى كنند، همچنين پرندگانى كه در آسمان بال گشوده اند ، تو را تسبيح مى كنند، هر كدام از موجودات، راه و رسم دعا و تسبيح خود را مى دانند، تو بر آنچه آنان انجام مى دهند، دانايى.[127]
هر موجودى به اندازه درجه وجودى خود، داراى شعور است و در دنياى خود و به زبان خود، تو را ستايش مى كند و تو را به پاكى مى ستايد، ولى من از درك حقيقت آن ناتوانم.
موجوداتى مثل ماه و خورشيد و كوه و درخت، طبق بهره وجودى خود، دركى از تو دارند، البتّه درك و شعور آنان قابل مقايسه با درك انسان نيست، تو انسان را با درك و آگاهى بالايى آفريدى، امّا به موجودات ديگر به اندازه ظرفيّت خودشان، بهره اى از درك و شعور دادى، آنان با همان شعور مخصوص خود دعا مى كنند و تو را ستايش مى كنند.
فرمانروايى آسمان ها و زمين از آنِ توست، تو با قدرت خود روز قيامت را برپا مى كنى، همه انسان ها را زنده مى كنى و آنان براى حسابرسى به پيشگاه تو حاضر مى شوند.

* * *

چرا در اينجا از "پرندگان" نام بردى؟ در پرندگان كدام ويژگى اى وجود دارد كه نامشان را جداگانه مى آورى؟
خلقت پرندگان پُر از اسرار و شگفتى است، ويژگى هاى آنان چشم و دل هر انسان عاقلى را به سوى خود جذب مى كند. پرندگان بر خلاف قانون جاذبه بر فراز آسمان ها پرواز مى كنند.
بعضى از آنان به صورت دسته جمعى از قارّه اى به قارّه ديگر مهاجرت مى كنند، آگاهى عجيب آنان در پيش بينى هوا و اطّلاع دقيقشان از جغرافياى زمين بسيار عجيب است، آنان هرگز راه خود را گم نمى كنند، همه اين ها نشانه هايى از قدرت توست.
در اينجا از پرندگان نام بردى تا مرا با درس مهمّى از درس هاى توحيد آشنا كنى.

* * *

در اين آيه از تسبيح و دعاى موجودات سخن گفتى، در آياتِ ديگر قرآن از حمد و سجده آنان ياد كردى.
موجودات جهان، چهار عبادت دارند كه قرآن از آن ها سخن گفته است:
1 - تسبيح: همه موجودات مى دانند كه كمبود دارند و به تو نياز دارند، وقتى موجودى نقص هاى خود را مى فهمد، تو را از آن نقص ها پاك مى داند. در واقع، او درك مى كند كه كمبود دارد و براى ادامه حياتش به تو نياز دارد و تو بى نياز هستى. اين معناى تسبيح اوست.
2 - دعا: آنان در وجود خود به تو نياز دارند، اين نياز را احساس مى كنند، اين معناى دعاى آن ها است. (منظور از كلمه "نماز موجودات" در اين آيه همين دعاى آن هاست).
3 - حمد: وقتى موجودى، وجود خود را درك مى كند، مى فهمد كه تو اين وجود را به او داده اى و تو او را آفريده اى. او درك مى كند كه وجود او از تو سرچشمه گرفته است، اين معناى حمد اوست.[128]
4 - سجده: كسى كه به سجده مى رود، مى خواهد تواضع و فروتنى خود را نشان بدهد، موجوداتى كه در آسمان ها و زمين هستند، تسليم فرمان قوانينى هستند كه تو در اين جهان قرار دادى، آنان در برابر فرمان تو، فروتن هستند، اين معناى سجده آنان است.[129]

* * *