بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ إِذَا زُلْزِلَتِ الاَْرْضُ زِلْزَالَهَا (1 ) وَأَخْرَجَتِ الاَْرْضُ أَثْقَالَهَا (2 ) وَقَالَ الاِْنْسَانُ مَا لَهَا (3 )يَوْمَئِذ تُحَدِّثُ أَخْبَارَهَا (4 ) بِأَنَّ رَبَّكَ أَوْحَى لَهَا (5 )يَوْمَئِذ يَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتَاتًا لِيُرَوْا أَعْمَالَهُمْ (6 ) فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّة خَيْرًا يَرَهُ (7 ) وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّة شَرًّا يَرَهُ (8 )
بُت پرستان مكّه تصوّر مى كردند كه بيهوده خلق شده اند و هيچ حساب و كتابى در كار نيست، آنان قيامت را دروغ مى پنداشتند، آنان كه روز قيامت و معاد را انكار مى كردند، مى گفتند: "انسان پس از مرگ، نيست و نابود مى شود و همه چيز براى او تمام مى شود".
چگونه ممكن است سرانجام انسان هاى خوب با سرانجام انسان هاى بد، يكسان باشد؟ اگر قيامت نباشد، عدالت تو بى معنا مى شود.
قيامت، عدالت تو را تكميل مى كند، اگر قيامت نباشد، چه فرقى ميان خوب و بد است؟ بعضى در اين دنيا، به همه ظلم مى كنند و به حقّ ديگران تجاوز مى كنند و زندگى راحتى براى خود دست و پا مى كنند و پس از مدّتى مى ميرند، چه زمانى بايد نتيجه ظلم خود را ببينند؟
قيامت حقّ است، حسابرسى در آن روز حقّ است، تو به فرشتگان فرمان داده اى تا اعمال و آثارِ اعمال انسان ها را بنويسند و آنان نتيجه اعمال خود را در آن روز مى بينند.
محمّد(صلى الله عليه وآله) هنوز در شهر مكّه است و به مدينه هجرت نكرده است، تو اين سوره را بر او نازل مى كنى.[99]
اين سوره به گوشه اى از حوادثى كه در روز قيامت روى مى دهد، اشاره مى كند:

* * *

هنگامى كه زمين با شديدترين زلزله، به لرزه در آيد،
هنگامى كه زمين مردگانى كه در آن دفن شده اند را بيرون اندازد و همه مردگان سر از خاك بردارند و زنده شوند،
در آن روز، انسان ها از شدّت ترس و وحشت مى گويند: "زمين را چه مى شود كه اين گونه مى لرزد؟".
در آن روز، زمين از اعمال و كردارهاى انسان ها كه بر روى آن انجام داده اند، خبر و گواهى مى دهد.
زلزله زمين براى چه است؟ اين زلزله از روى نافرمانى تو نيست، زمين از تو اطاعت مى كند، تو به او فرمان دادى كه چنين بلرزد و مردگان را بيرون اندازد و بر اعمال آنان گواهى دهد.
در آن روز، انسان ها به صورت گروه هاى مختلف به پيشگاه تو مى آيند تا حاصل اعمال خود را ببينند.
هر كس به قدر ذرّه اى كار نيك انجام داده باشد، در آن روز، پاداش آن را مى بيند.
و هر كس به قدر ذرّه اى كار بد انجام داده باشد، كيفر آن را مى بيند.

* * *

مناسب است در اينجا سه نكته بنويسم:
* نكته اوّل
در آيه 4 چنين مى خوانم: "در آن روز زمين از خبرهاى خود مى گويد".
روزى، جمعى از ياران پيامبر از او درباره اين آيه سؤال كردند، پيامبر در جواب به آنان فرمود: "در روز قيامت، زمين به همه كارهايى كه انسان ها بر روى آن انجام داده اند، خبر مى دهد. زمين مى گويد كه فلان شخص در فلان روز فلان كار را انجام داد".[100]
من مى دانم كه شهادت زمين و سخن گفتن آن براى قدرت بى اندازه خدا، چيزى نيست، خدا بر هر كارى توانا مى باشد و قدرت او نامحدود است.
مناسب است كه اين سخن على(عليه السلام) را هم نقل كنم: روزى على(عليه السلام) به ياران خود فرمود: "وقتى وارد مسجدى مى شويد، در قسمت هاى مختلف آن، نماز بخوانيد، زيرا هر قطعه از زمين، در قيامت براى كسى كه روى آن نماز خوانده است، گواهى مى دهد".
در تاريخ آمده است وقتى على(عليه السلام) بيت المال را بين مسلمانان با عدالت تقسيم مى كرد، دو ركعت نماز مى خواند و به زمين آنجا چنين مى گفت: "اى زمين بيت المال ! در روز قيامت در پيش خدا شهادت بده كه من همه آنچه در اينجا بود به عدالت بين مسلمانان تقسيم كردم و هيچ چيز از آن را براى خود نگه نداشتم".[101]
* نكته دوم
در آيه 6 چنين مى خوانم: "انسان ها به صورت گروه هاى مختلف محشور مى شوند".
وقتى مى توانم اين مطلب را بهتر بفهمم كه آيه 71 سوره "اِسرا" را بخوانم: وقتى روز قيامت برپا شود همه انسان ها سر از خاك برمى دارند و براى حسابرسى به پيشگاه خدا مى آيند، در آن روز خدا هر گروهى را با پيشوايانشان فرا مى خواند.
مؤمنان همراه با امام يا پيامبر زمان خود به پيشگاه خدا مى آيند و همراه با آنان از روى پل صراط عبور مى كنند و به بهشت مى روند.
ولى كسانى كه در دنيا از رهبران باطل پيروى مى كردند، همراه آنان فراخوانده مى شوند، فرشتگان آنان را همراه با رهبرانشان به جهنّم مى برند، آرى، سرانجام كسانى كه از رهبران باطل پيروى كردند، چيزى جز آتش سوزان نيست.
* نكته سوم
يك روز، مرد عربى از طرف بيابان به مدينه آمد و نزد پيامبر رفت و به او گفت: "از آنچه خدا به تو آموخته است به من بياموز".
پيامبر به يكى از ياران خود دستور داد تا قرآن را به او ياد دهد. آن يار پيامبر، شروع به خواندن سوره "زلزله" كرد، مرد عرب با دقّت به قرآن گوش كرد، وقتى اين سوره به پايان رسيد، گفت: "همين سوره مرا كفايت مى كند". سپس از جاى خود بلند شد و به قبيله خود بازگشت.[102]
آرى، هر كس واقعاً به پيام اين سوره ايمان بياورد، به شاه كليد سعادت دست يافته است.
در حديث ديگرى از پيامبر نقل شده است كه آن حضرت فرمود: "سوره زلزله، يك چهارم قرآن است".
آرى، هر كس عمل خوبى انجام دهد، پاداش آن را مى بيند، هر كس عمل بدى انجام دهد، كيفر آن را مى بيند. هر كس اين را بداند، يك چهارم آموزه هاى قرآن را دانسته است.[103]

* * *

در روزگار جوانى، شبى مهمان يكى از دوستانم بودم، او به من رو كرد و گفت:
ــ من دو آيه از قرآن را خوانده ام و نمى دانم كدام را قبول كنم؟
ــ كدام دو آيه؟
ــ آيه 7 سوره زلزله مى گويد: "هر كس ذرّه اى گناه كند، كيفر آن را در قيامت مى بيند". آيه 53 سوره "زُمر" مى گويد: "خدا همه گناهان شما را مى بخشد".
ــ خوب. حالا سؤال شما چيست؟
ــ اگر من گناهى انجام دهم و بعداً واقعاً توبه كنم و از خدا بخواهم گناه مرا ببخشد، آيا باز هم، نتيجه آن گناه را در روز قيامت خواهم ديد؟ اگر من توبه واقعى كنم، ولى باز هم كيفر گناه خود را ببينم، اين توبه چه فايده اى دارد؟
آن شب من هم به فكر فرو رفتم. سؤال او، سؤال من هم شد، براى همين تصميم گرفتم تا در اين زمينه تحقيق و بررسى كنم. بعد از مدّتى به پاسخ رسيدم. پاسخ اين بود:
پيام آيه 53 سوره "زُمر" اين است: اگر من واقعاً توبه كنم و از گناه فاصله بگيرم، خدا گناه مرا مى بخشد.
بايد آيات 7 و 8 سوره زلزله را باز هم بخوانم، اشكال در اين بود كه من فقط به آيه 8 توجّه كردم.
اين دو آيه را مى خوانم: "هر كس به قدر ذرّه اى كار نيك انجام داده باشد، پاداش آن را مى بيند و هر كس به قدر ذرّه اى كار بد انجام داده باشد، كيفر آن را مى بيند".
سؤال: آيا توبه من، كار خوبى نبود؟
من گناه كردم، بعد از آن توبه كردم، در روز قيامت من، نتيجه توبه خود را مى بينم، توبه يكى از بهترين و باارزش ترين كارهاى خوب است.
توبه، نتيجه اى باارزش دارد.
نتيجه توبه چيست؟
همان بخشش و مهربانى خدا !
در روز قيامت، من نتيجه گناه خود را مى بينم، امّا نتيجه توبه خود را هم مى بينم، نتيجه توبه واقعى، هزاران هزار برابرِ نتيجه گناه است، توبه واقعى مى تواند مرا از آتش جهنّم نجات دهد.
در واقع، در روز قيامت مجموعه كارهاى خوب من با مجموعه كارهاى بد من حساب مى شود، اگر كارهاى خوب من بيشتر از كارهاى بدم باشد، اهل بهشت هستم. در آن وقت معلوم مى شود كه ارزش توبه واقعى، بسيار زياد است. حاصل يك توبه واقعى چيزى جز بهشت نيست. اين وعده خداست كه در آيه 53 سوره "زُمر" از آن سخن گفته است: "اى كسانى كه بر خود ظلم كرديد و راه شيطان را پيموديد ! از رحمت من نااميد نشويد، من همه گناهان شما را مى بخشم، من بخشنده و مهربان هستم". اكنون كه جواب سؤال خود را يافتم به راحتى مى توانم بفهمم كه وقتى كسى يك عمر كار خوب انجام دهد، امّا سرانجام راه كفر را برگزيند، در روز قيامت چه حالى خواهد داشت. درست است كه او كارهاى خوب زيادى انجام داده است، امّا وقتى كارهاى خوب او را با كفر او مى سنجند، معلوم مى شود كه نتيجه كفر آن قدر بزرگ است كه همه كارهاى خوبش بى فايده است و نمى تواند او را از عذاب نجات دهد، او در آن روز مى فهمد كه همه كارهاى خوب او از بين رفته است.