فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ (4 ) الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ (5 ) الَّذِينَ هُمْ يُرَاءُونَ (6 ) وَيَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ (7 )
سخن از كافرانى به ميان آمد كه به قيامت ايمان ندارند و قرآن را دروغ مى پندارند و بهشت و جهنّم را هم باور ندارند، اكنون مى خواهى از كسانى كه كافر نيستند ولى ايمان واقعى ندارند سخن بگويى، آنان با زبان به يگانگى تو ايمان آورده اند، امّا نور ايمان در قلب هاى آنان وارد نشده است.
تو درباره آنان چنين سخن مى گويى: "واى بر نمازگزارانى كه از نماز خويش غافل اند، همان كسانى كه ريا و خودنمايى مى كنند و از كمك به ديگران دريغ مىورزند و زكات نمى دهند".[118]

* * *

كسانى كه ايمان به قلب آنان وارد نشده است سه نشانه "غفلت از نماز، رياكارى و ندادن زكات" را دارند.
مناسب مى بينم درباره اين سه نشانه، قدرى توضيح دهم:
* نشانه اوّل: غفلت از نماز
نماز، معراج مؤمن است، وقتى مؤمنى نماز را با آداب آن مى خواند به تو نزديك مى شود و از لطف و مهربانى تو بهره مند مى گردد.
كسانى كه ايمان واقعى ندارند از نماز غفلت مى كنند، نماز را به تأخير مى اندازند و بدون عذر، آن را در آخر وقت مى خوانند.[119]
قرآن مى گويد: "كسانى كه از نماز غافل هستند"، قرآن نمى گويد: "واى بر كسانى كه در نماز غافل هستند".
تفاوت اين دو چيست؟
"غفلت در نماز" يعنى اين كه مؤمن نماز را اوّل وقت مى خواند، امّا در نماز، حضور قلب ندارد، او نماز را سر وقت آن خوانده است. قرآن چنين كسى را نفرين نمى كند، هر چند نماز او، نماز كاملى نبوده است.
"غفلت از نماز" يعنى اين كه شخص در اصل نماز غفلت مى كند، نماز را فراموش مى كند، آن را بدون عذر، در آخر وقت مى خواند. قرآن درباره چنين كسى سخن مى گويد و فرياد بر مى آورد: "واى بر كسانى كه از نماز غافل اند".
* نشانه دوم: رياكارى
ريا آن است كه انسان كارى را براى خودنمايى انجام دهد، مثلاً اگر به ديگران كمك مى كند، به دنبال تعريف و تمجيد مردم است.
در اينجا سخنى از پيامبر را درباره رياكاران مى نويسم: وقتى فرشتگان اعمال انسان رياكارى را به آسمان مى برند، خدا به آن ها مى گويد: "اى فرشتگان ! شما مأمور نوشتن اعمال بنده من بوديد و همه كارهاى او را ثبت كرديد امّا من از قلب او آگاهى دارم، او اين كارها را براى من انجام نداده است، قصد او از همه اين كارها، ريا و خودنمايى بوده است، براى همين لعنت من بر او باد".
همه فرشتگان كه اين سخن خدا را مى شنوند، چنين مى گويند: "اكنون كه قصد او ريا و خودنمايى بوده است پس لعنت ما هم بر او باد".
به راستى چرا خدا رياكار را لعنت مى كند؟
وقتى جامعه اى دچار آفت ريا مى شود، خطر بزرگى معنويّت را تهديد مى كند. در آن جامعه، دين و معنويّت ابزار دنياپرستى مى شود، رياكاران، دزدانِ راه معنويّت مى شوند.[120]
رياكاران براى رسيدن به رياست چند روزه دنيا و دستيابى به پست و مقام، با نام دين، دكّان باز مى كنند و جوانان را فريب مى دهند. جوانانى كه با عشق مقدّسى، سرمايه جوانى خود را به پاى اين شيّادان مى ريزند و بعد از گذشت مدّتى كه مى فهمند سر آن ها كلاه رفته است از دين و معنويّت بيزار مى شوند.
آرى، سزاى كسى كه ريا كند چيزى جز آتش نيست. رياكار به نام دين، دنيا را مى خواهد، جامعه اى كه دينداران آن رياكارند، در آتشِ نفرت از دين، خواهد سوخت.
نشانه سوم: ندادن زكات
خدا به مسلمانان فرمان داده است تا به ديگران انفاق كنند و زكات پرداخت كنند و نيازمندان را فراموش نكنند. مؤمنان واقعى زكات را با اشتياق پرداخت مى كنند، امّا كسانى كه ايمان واقعى نياورده اند از كمك به ديگران دريغ مىورزند.
اين نكته را در اينجا ذكر مى كنم: اين سوره در مكّه نازل شده است. زكاتى كه بر مسلمانان همچون نماز واجب است زمانى نازل شد كه پيامبر به مدينه هجرت كرده بود، منظور زكات در اينجا، صدقه هاى مستحبى است كه در سوره هايى كه در مكّه نازل شده است به آن اشاره شده است.
اكنون كه اين سه نشانه ذكر شد، هر كس كه اين نشانه ها را دارد، بايد از خدا بخواهد كه خدا نور ايمان را در قلب او قرار دهد.
خوشا به حال كسى كه نماز را در اوّل وقت مى خواند و از ريا و خودبينى پرهيز مى كند و به نيازمندان كمك مى كند، چنين كسى نور ايمان به قلب او وارد شده است و او مؤمن واقعى است.