فَبَِما رَحْمَة مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الاَْمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ (159 ) إِنْ يَنْصُرْكُمُ اللَّهُ فَلَا غَالِبَ لَكُمْ وَإِنْ يَخْذُلْكُمْ فَمَنْ ذَا الَّذِي يَنْصُرُكُمْ مِنْ بَعْدِهِ وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ (160 )
پيامبر در مسجد نشسته است، كسانى كه از ميدان جنگ فرار كرده بودند و پيامبر را تنها گذاشته بودند، به مسجد آمده اند، آنان دور پيامبر حلقه زده اند،
همه شرمنده و پشيمان هستند، از اين كه پيامبر تو را در سخت ترين شرايط تنها گذاشته اند، احساس گناه مى كنند، امّا پيامبر تو به آنان لبخند مى زند، او پيامبر مهربانى است. خيلى ها تعجّب مى كنند، چقدر پيامبر خوش اخلاق است !
اكنون تو اين آيه را بر پيامبر خود نازل مى كنى:
اى محمّد ! از پرتو رحمت من است كه تو با بندگان من مهربان و خوش اخلاق هستى، اگر تو تندخو و سنگدل بودى، همه از دور تو پراكنده مى شدند.
اى محمّد ! آنان با تو پيمان بسته بودند كه تو را يارى كنند، امّا به پيمان خود وفا نكردند و تو را در ميان جنگ تنها گذاشتند، اكنون از تو مى خواهم خطايشان را ناديده بگيرى و براى آنان طلب آمرزش كنى.
اى محمّد ! از تو مى خواهم در كارها با آنان مشورت كنى، پس از مشورت ، چون بر انجام كارى تصميم گرفتى، بر من توكّل نما كه من توكّل كنندگان را دوست دارم.
اگر من شما را يارى كنم، ديگر هيچ كس نمى تواند بر شما پيروز شود، اگر دست از يارى شما بردارم، چه كسى شما را يارى خواهد كرد؟ تنها به من توكّل كنيد زيرا مؤمنان فقط به من توكّل مى كنند.

* * *

پيامبر با تو از راه وحى در ارتباط است، امّا باز هم از او مى خواهى تا با ديگران مشورت كند، اين، اهميّتِ مشورت را مى رساند، اين درس بزرگى براى همه ماست.
اگر ما در كارهاى خود مشورت كنيم، از لغزش ها و خطاها در امان خواهيم بود. آرى، هيچ كس از مشورت كردن پشيمان نشده است.[84]
تو در اين آيه از توكّل هم سخن گفتى، به راستى معناى توكّل چيست؟ بعضى ها معناى توكّل را خوب نفهميده اند، آنان تصوّر مى كنند بايد وسايل و اسباب عادى را كنار بگذارند و تنها به تو اميدوار باشند، اين درست نيست. توكّل اين است كه من اقدامات لازم را انجام دهم، وسايل عادى را فراهم كنم و وظيفه خود را درست انجام دهم، بعد از آن به لطف و حمايت تو چشم بدوزم.

* * *

پيامبر خوش اخلاق و مهربان بود، با خوش رويى مردم را به سوى تو فرا مى خواند، او همواره لبخند به لب داشت. او اصل را بر "جذب" مى گذاشت نه "دفع" ! زبان و ادبيات او پر از مهر و محبّت بود.
خدايا ! من درددل هاى خويش را به كه بگويم؟ بهتر است به تو بگويم !
آن روزها را از ياد نمى برم، وقتى جوانى بودم، سراسر شوق و اميد، وقتى مى خواستم از تو چيزهاى بيشتر بدانم، ناچار بودم نزد كسانى بروم كه هميشه اخمو بودند !
آنان به جاى مهربانى، بيشتر اخم مى كردند، كاش آنان اين آيه قرآن را خوانده بودند و پيام آن را فهميده بودند !
آنان كار را به آنجا رسانده بودند كه من فكر مى كردم هر كس بيشتر اخم كند و كمتر لبخند بزند، ايمانش قوى تر است و به تو نزديك تر !
سال ها گذشت تا من فهميدم كه اسلام چيز ديگر است، هيچ چيز به قدر شاد نمودن بندگان پيش تو باارزش نيست.
كاش يك نفر به آنانى كه نقش هدايت جامعه را به عهده دارند مى گفت كه پيامبر، تجسّم مهربانى بود، تو از او چنين خواسته بودى، به او گفتى كه مردم را ببخشد و حتّى در حقّ آنانى كه از ميدان جنگ فرار كرده اند، مهربانى كند.[85]

* * *