يُوصِيكُمُ اللَّهُ فِي أَوْلَادِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الاُْنْثَيَيْنِ فَإِنْ كُنَّ نِسَاءً فَوْقَ اثْنَتَيْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَكَ وَإِنْ كَانَتْ وَاحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ وَلاَِبَوَيْهِ لِكُلِّ وَاحِد مِنْهُمَا السُّدُسُ مِمَّا تَرَكَ إِنْ كَانَ لَهُ وَلَدٌ فَإِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلَدٌ وَوَرِثَهُ أَبَوَاهُ فَلاُِمِّهِ الثُّلُثُ فَإِنْ كَانَ لَهُ إِخْوَةٌ فَلاُِمِّهِ السُّدُسُ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّة يُوصِي بِهَا أَوْ دَيْن آَبَاؤُكُمْ وَأَبْنَاؤُكُمْ لَا تَدْرُونَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ لَكُمْ نَفْعًا فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيًما حَكِيًما (11 )وَلَكُمْ نِصْفُ مَا تَرَكَ أَزْوَاجُكُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُنَّ وَلَدٌ فَإِنْ كَانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَكُمُ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْنَ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّة يُوصِينَ بِهَا أَوْ دَيْن وَلَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْتُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَكُمْ وَلَدٌ فَإِنْ كَانَ لَكُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ الُّثمُنُ مِمَّا تَرَكْتُمْ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّة تُوصُونَ بِهَا أَوْ دَيْن وَإِنْ كَانَ رَجُلٌ يُورَثُ كَلَالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَلَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِكُلِّ وَاحِد مِنْهُمَا السُّدُسُ فَإِنْ كَانُوا أَكْثَرَ مِنْ ذَلِكَ فَهُمْ شُرَكَاءُ فِي الثُّلُثِ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّة يُوصَى بِهَا أَوْ دَيْن غَيْرَ مُضَارّ وَصِيَّةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَلِيمٌ (12 ) تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ يُدْخِلْهُ جَنَّات تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الاَْنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ (13 ) وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَتَعَدَّ حُدُودَهُ يُدْخِلْهُ نَارًا خَالِدًا فِيهَا وَلَهُ عَذَابٌ مُهِينٌ (14 )
در اينجا مى خواهى قانون ارث را براى ما بيان كنى، تقسيم ارث بين بازماندگان، حقّ طبيعى افراد است، ثروت و دارايى هر كس، نتيجه كوشش هاى اوست و بعد از مرگ او، راه عادلانه اين است كه اين اموال به نزديكانش داده شود، زيرا اين افراد در واقع ادامه دهنده هستى او به شمار مى آيند.
اكنون ارث را دو گروه بيان مى كنى: (1) ارث فرزندان و پدر و مادر، (2) ارث همسر.
اما شرح ارث اين دو گروه، به اين صورت است:
* قانون ارث فرزندان و پدر و مادر:
1 - ارث پسر دو برابر دختر است.
اين قانون توست، شايد من فكر كنم كه اين قانون، عادلانه نيست. امّا اشكال من اين است كه فقط به اين قانون توجّه كرده ام و از قانون مهريّه، قانون نَفَقه غفلت كرده ام.
من بايد همه قوانين تو درباره مرد و زن را با هم مورد بررسى قرار دهم.
تو بر مرد واجب كرده اى تا به زن مهريّه پرداخت كند و نَفَقه او را پرداخت كند. نفقه يعنى بر مرد واجب است هزينه هاى زندگى زن را تأمين كند.
در واقع در اسلام، زن از پرداخت هرگونه هزينه اى در زندگى معاف است، براى همين است كه تو سهم بيشترى از ارث را براى مرد قرار داده اى زيرا او مسئوليّت بيشترى دارد: بايد مهريّه بدهد و هزينه هاى زن را پرداخت كند، مرد بايد مهريّه و نَفَقه پرداخت نمايد و زن مهريّه و نفقه را مى گيرد. زن مى تواند ارث خود را پس انداز كند و حتّى مهريّه اى كه از مرد مى گيرد را به آن اضافه نمايد.[109]
2 - اگر از ميّت (كسى كه از دنيا رفته است)، تنها يك دختر باقى بماند، نصف اموال به آن دختر مى رسد. البتّه اگر آن ميت، وارث ديگرى (مانند پدر و مادر و همسر) نداشته باشد، نصف ديگر آن اموال هم براى اين دختر است.
اگر از ميّت بيش از يك دختر باقى بماند، دو سوم اموال به دختران مى رسد. البتّه اگر آن ميّت، وارث ديگرى نداشته باشد، بقيّه اموال هم براى دختران است.
3 - در صورتى كه ميّت، فرزند يا فرزندانى داشته باشد، به هر كدام از پدر و مادر، يك ششم اموال به ارث مى رسد و بقيّه اموال از آن فرزند يا فرزندان است و ميان آنان تقسيم مى شود.
البتّه اگر ميّت، هيچ فرزندى نداشته باشد و فقط پدر و مادر، وارثِ او باشند، سهم پدر و مادر به اين صورت است:
ــ اگر ميّت برادرانى داشته باشد، در اين صورت سهم مادر از ارث، يك ششم است و بقيّه اموال (پنج ششم) به پدر مى رسد.
ــ اگر ميّت، برادرانى نداشته باشد، در اين صورت به مادر يك سوم اموال به ارث مى رسد و بقيّه كه دو سوم است به پدر مى رسد.
ــ اگر آن ميّت، همسر داشته باشد، سهم ارث همسر بايد از سهم پدر كم شود، در واقع، سهم ارث همسر از سهم پدر كم مى شود ولى مادر ميّت، همان يك سوم مال را به ارث مى برد و چيزى از سهم او كم نمى شود.
* قانون ارث زن و شوهر:
1 - اگر زن فوت كند و آن زن، هيچ فرزندى نداشته باشد، نيمى از اموال آن زن به شوهر او مى رسد. اگر آن زن فرزندى يا فرزندانى داشته باشد، يك چهارم اموال زن به شوهر به ارث مى رسد.
2 - اگر مرد فوت كند و آن مرد هيچ فرزندى نداشته باشد، يك چهارم اموال آن مرد، به همسرش مى رسد و اگر آن مرد فرزندى داشته باشد، يك هشتم اموال به همسرش مى رسد.
* قانون ارث برادر و خواهر:
1 - اگر مردى از دنيا برود و فرزند و پدر و مادر نداشته باشد و چند برادر و خواهر مادرى داشته باشد، يك سوم اموال به طور مساوى ميان آنان تقسيم مى شود.
2 - اگر مرد يا زنى از دنيا برود و فرزند و پدر و مادر نداشته باشد و فقط يك خواهر و يك برادر داشته باشد، هركدام از خواهر و برادر او، يك ششم اموال را به ارث مى برند.
* تذكرات
1 - قبل از اين كه ارث تقسيم شود بايد بررسى شود: آيا ميّت به مردم بدهكار هست يا نه، آيا وصيّتى نموده است يا نه؟ گاهى مى شود شخصى وصيّت مى كند كه با بخشى از اموال او، كار خيرى انجام شود، مسجدى بسازند، مدرسه اى احداث كنند، ابتدا بايد بدهى هاى او پرداخت شود و سپس به وصيّت ميّت عمل شود، بعد از آن، اموال ميان بازماندگان تقسيم شود.
2 - وصيّت ميّت فقط در يك سوم اموال او عمل مى شود. اگر ميّت وصيّتى كرده باشد كه عمل به آن وصيّت باعث شود بيش از يك سوم اموال او خرج شود، بايد از وارثان اجازه گرفته شود، اگر آنان اجازه ندادند، فقط به قدر همان يك سوم اموالش براى انجام وصيّت استفاده مى شود.
3 - قرآن، سخن توست و قوانين ارث كه در اينجا بيان شد، مرزهاى دين تو هستند، عبور از آن ها ممنوع است، هر كس حريم آن ها را نگاه دارد، به خود و جامعه خويش خدمت كرده است.
پيامبر به دستور تو اين قوانين را بيان كرد، هر كس از تو و پيامبر اطاعت كند، وارد بهشت هايى خواهد شد كه از زير درختانش نهرها جارى است. هر كس نافرمانى تو و پيامبر را بكند و از اين قوانين عبور كند، به عذاب جهنّم گرفتار خواهد شد.[110]

* * *