عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى (5 ) ذُو مِرَّة فَاسْتَوَى (6 ) وَهُوَ بِالاُْفُقِ الاَْعْلَى (7 ) ثُمَّ دَنَا فَتَدَلَّى (8 )فَكَانَ قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَى (9 ) فَأَوْحَى إِلَى عَبْدِهِ مَا أَوْحَى (10 ) مَا كَذَبَ الْفُؤَادُ مَا رَأَى (11 )
خدا جبرئيل را مأمور كرد تا قرآن را بر محمّد(صلى الله عليه وآله) نازل كند، جبرئيل يكى از بزرگ ترين فرشتگان است. خدا به جبرئيل فرمان داد تا بيشتر وقت ها به شكل يك انسان بر محمّد(صلى الله عليه وآله)جلوه كند و با او سخن بگويد، امّا او چنين صلاح دانست كه دو بار جبرئيل، به صورت اصلى بر محمّد(صلى الله عليه وآله)جلوه نمايد، در اينجا، خدا مى خواهد از دو ماجرا سخن بگويد:
* ماجراى اوّل: شب مبعث
آن شب، محمّد(صلى الله عليه وآله) در غار "حرا" بود، جبرئيل بر او به صورت اصلى جلوه كرد و به او خبر داد كه او به مقام پيامبرى رسيده است. در آيات 5 تا 11 اين سوره به شرح اين ماجرا پرداخته مى شود.
* ماجراى دوم: شب معراج
شبى كه پيامبر از مكّه به بيت المقدس رفت و سپس تو او را به آسمان ها بردى. در آن شب نيز جبرئيل بر او به صورت اصلى جلوه كرد. در آيات 12 تا 18 اين سوره اين ماجرا آمده است.

* * *

ديگر وقت آن است كه آيات 5 تا 11 را شرح دهم و با ماجراى شب مبعث آشنا شوم. اين چند آيه را مى خوانم:

* * *

تو خداى يگانه اى، محمّد(صلى الله عليه وآله) را به پيامبرى برگزيدى و جبرئيل را فرستادى تا قرآن را براى او بخواند و پيام تو را به او بگويد، جبرئيل فرشته اى است كه قدرت عظيم و توانايى عجيبى دارد، جبرئيل با صورت اصلى خود بر محمّد(صلى الله عليه وآله)جلوه كرد.
در آن لحظه، جبرئيل در افق بالاتر بود، زيرا جبرئيل از همه فرشتگان مقامش بالاتر است. جبرئيل تمام شرق و غرب دنيا را فرا گرفته بود و آن چنان با عظمت بود كه پيامبر به هيجان آمد.
بعد از آن جبرئيل به محمّد(صلى الله عليه وآله)نزديك و نزديك تر شد تا آنجا كه فاصله او با محمّد(صلى الله عليه وآله) به اندازه دو كمان يا كمتر شد، اينجا بود كه تو قرآن را بر محمّد(صلى الله عليه وآله)نازل كردى.
در آن هنگام محمّد(صلى الله عليه وآله) با چشم خود، نشانه هاى قدرت تو را ديد، هر چه را او به چشم ديده بود، قلبش آن را تأييد كرد، او يقين داشت كه نشانه هاى عظمت تو را ديده است.[36]

* * *

معناى اين جمله چيست: "فاصله جبرئيل با محمّد(صلى الله عليه وآله) به اندازه دو كمان يا كمتر از آن بود".
ما امروزه براى اندازه گيرى فاصله از متر استفاده مى كنيم، در آن روزگار از واحد "ذراع" استفاده مى كردند، هر ذراع تقريباً 75 سانتيمتر است. (ذراع به معناى بازو مى باشد، گويا عرب ها، اندازه بازوى افراد تنومند را 75 سانتيمتر در نظر مى گرفتند و آن را به عنوان يك واحد انتخاب كردند. آنان فاصله بين آرنج تا انگشتان دست را ذراع مى گفتند).
از طرف ديگر، اندازه كمانى كه با آن تير پرتاب مى كردند، به اندازه يك ذراع بود.
در اين آيه از "دو كمان" سخن به ميان آمده است. اندازه "دو كمان" مساوى با "يك متر و نيم" است.
با توجّه به آنچه گفتم، معناى آيه چنين مى شود: "در آن شب، جبرئيل به محمّد(صلى الله عليه وآله) به اندازه يك متر و نيم يا كمتر نزديك شد".[37]
معلوم است كه قرآن مى خواهد نزديك شدن جبرئيل به پيامبر را بيان كند. عبارت هاى "دو كمان" يا "دو ذراع" يا "يك متر و نيم" وسيله اى است براى اشاره به اين نزديكى.
به راستى آن شب در بالاى "كوه نور" كه محمّد(صلى الله عليه وآله) داخل "غار حرا" بود، چه اتّفاقى افتاد؟
نازل شدن قرآن، بزرگ ترين حادثه جهانِ هستى است، چه كسى مى تواند عظمت آن را درك كند؟ چه كسى مى تواند ماجراى ديدار پيامبر با جبرئيل را شرح دهد؟
فرشتگان از دنياى ديگرى هستند، دنيايى كه درك آن براى ما ممكن نيست، خدا در آن شب از چشم پيامبر، پرده برداشت و او حقيقتى را درك كرد كه در اينجا به آن اشاره شده است.

* * *