فَأَمَّا إِنْ كَانَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ (88 ) فَرَوْحٌ وَرَيْحَانٌ وَجَنَّةُ نَعِيم (89 ) وَأَمَّا إِنْ كَانَ مِنْ أَصْحَابِ الَْيمِينِ (90 ) فَسَلَامٌ لَكَ مِنْ أَصْحَابِ الَْيمِينِ (91 ) وَأَمَّا إِنْ كَانَ مِنَ الْمُكَذِّبِينَ الضَّالِّينَ (92 ) فَنُزُلٌ مِنْ حَمِيم (93 ) وَتَصْلِيَةُ جَحِيم (94 )
در اين سوره برايم گفتى كه مردم به سه گروه تقسيم مى شوند: "پيشگامان"، "خوشبختان" و "بدبختان".
پيشگامان، پيامبران و جانشينان آنان بودند.
خوشبختان كسانى هستند كه از پيامبران پيروى كردند و به حقّ ايمان آوردند.
بدبختان كسانى هستند كه راه كفر را پيمودند و حقّ را انكار كردند.
از سرنوشت هر كدام از آنان در روز قيامت سخن گفتى، اكنون برايم مى گويى كه حال هر كدام از اين سه گروه در برزخ چگونه خواهد بود:
هر كس كه مى ميرد اگر از پيشگامان باشد كه به تو نزديك مى باشند، پس جايگاهش در آسايش و در نعمت ها خواهد بود و به بهشت پر نعمت خواهد رفت.
اگر او از خوشبختان باشد، فرشتگان نزد او مى آيند و به او مى گويند: "سلام بر تو كه تو از خوشبختان هستى"، وقتى او اين جمله را مى شنود، ترس و وحشت از دل او زدوده مى شود.
ولى اگر او از بدبختان باشد كه حقّ را انكار مى كرد و گمراه مى باشد، پس براى او با آبى جوشان پذيرايى مى شود و در آتش خواهد سوخت.

* * *

در اينجا از سرنوشت "پيشگامان"، "خوشبختان" و "بدبختان" در برزخ سخن گفتى. در برزخ، باغ هاى زيبا وجود دارد كه همانند بهشت است. مؤمنان به آن باغ هاى زيبا مى روند و از نعمت هاى بيشمار آن استفاده مى كنند، در آنجا از ميوه هاى آن باغ ها مى خورند و از نوشيدنى هاى آن مى نوشند.
آرى، آن باغ ها، بهشتِ اصلى نيست، زيرا هر كس وارد بهشت شود، ديگر از آن خارج نمى شود، كسى كه در برزخ به آن باغ ها مى رود، قبل از قيامت از آن خارج مى شود.
در برزخ، قبر كافر به گودالى از آتش تبديل مى شود، كافر در آن گودال ها در آتش مى سوزد و به سختى عذاب مى شود و بر سر او آبى جوشان مى ريزند.
اين آتش از جنس آتش دنيا نيست، اگر قبر كافرى شكافته شود، آتشى ديده نمى شود، اين آتش از جنس برزخ است.[91]
وقتى خدا بخواهد قيامت را برپا كند، ابتدا زمين و آسمان ها را در هم مى پيچد، همه كسانى كه در برزخ هستند، نابود مى شوند. مدّتى مى گذرد، پس از آن خدا قيامت را بر پا مى كند و همه را زنده مى كند. در آن روز، مؤمنان (پيشگامان و خوشبختان) به بهشت مى روند و براى هميشه در آنجا از نعمت هاى زيباى آن بهره مند مى شوند، بدبختان به آتش جهنّم گرفتار مى شوند و تا ابد عذاب مى شوند و هرگز از جهنّم بيرون نمى آيند.

* * *

وقتى مرگ مؤمنى كه در راه توحيد، نبوّت و امامت بوده است فرا مى رسد، عزرائيل با پانصد فرشته نازل مى شود، هر كدام از آن ها دو شاخه گل زيبا به همراه دارند.[92]
عزرائيل جلو مى آيد و به مؤمن چنين مى گويد: "نترس ! هراس نداشته باش، من از پدر به تو مهربان تر هستم، بهشت در انتظار توست".[93]
ناگهان پرده ها از جلوى چشم مؤمن كنار مى رود و او نگاه مى كند و خانه خودش را در بهشت مى بيند، همه دنيا براى او قفسى تنگ جلوه مى كند، او با قلبى آرام به سوى بهشت پر مى كشد.[94]

* * *