لَيْسَ عَلَيْكَ هُدَاهُمْ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَيْر فَلاَِنْفُسِكُمْ وَمَا تُنْفِقُونَ إِلَّا ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَيْر يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ (272 )
پيامبر بارها از مردم خواست تا از ريا و خودنمايى پرهيز كنند و به نيازمندان منّت نگذارند و اين گونه آنان را آزار ندهند، امّا باز هم عدّه اى ثروتمند رياكارى مى كنند و براى شهرت و خودنمايى پول خرج مى كنند، به راستى چرا آنان به سخنان پيامبر تو گوش نمى كنند؟ چرا راه خود را مى روند؟ مگر قرآن از آنان نخواست كه ريا را كنار بگذارند، امّا چرا اين سخنان در آنان اثر نكرد؟
اگر كسى كار خيرى انجام مى دهد، نفع آن به خود او بازمى گردد، مهم اين است كه مردم در انجام كارهاى نيك ريا نكنند و آن كارها را فقط براى تو انجام دهند كه در اين صورت آن ها روز قيامت نتيجه كارهاى خود را خواهند ديد و از پاداش آن بهره مند خواهند شد، آرى، كارى كه براى تو انجام شود، هرگز از بين نمى رود.

* * *

اكنون با پيامبر خود چنين سخن مى گويى:
اى محمّد ! وظيفه تو، دعوت مردم به سوى من است، از تو نخواسته ام كه به اجبار مردم را هدايت كنى، من انسان ها را با اختيار آفريده ام، آنان در انتخاب راه خود آزاد هستند، مى توانند به من ايمان بياورند، مى توانند پيرو طاغوت ها شوند و كفر بورزند.
اى محمّد ! تو فقط پيام و سخن مرا براى مردم بازگو كن ! تو فرستاده من هستى، بايد كار ابلاغ قرآن را انجام دهى، مهم اين است كه همه سخن حقّ را بشنوند، اگر اين كار را كردى، ديگر نبايد نگران باشى كه آيا آنان حقّ را مى پذيرند يا نه، بدان كه دوست دارم انسان با اختيار ايمان بياورد، هيچ كس را مجبور به ايمان آوردن نمى كنم. همه زيبايى انسان در اين اختيار اوست، راه خود را خودش انتخاب مى كند.
اى محمّد ! اگر احساس كردى عدّه اى مانع مى شوند تا پيام من به گوش مردم برسد، مى توانى با آنان مبارزه كنى، وقتى ديدم كه بزرگان مكّه مردم را تشويق به بُت پرستى مى كنند و مؤمنان را از شهر خود بيرون مى كنند، اجازه دادم كه با آنان جنگ كنى، زيرا آنان مانع رسيدن پيام من به مردم بودند، امّا وقتى كه اين موانع برداشته شد، ديگر تو بايد كار خودت را انجام دهى و سخن مرا براى مردم بگويى، ممكن است عدّه اى باز هدايت نشوند، نبايد آنان را مجبور به هدايت كنى.

* * *

"اين خداست كه هر كس را بخواهد هدايت مى كند".
اين سخن توست كه مرا به فكر وا داشته است. ساعت ها درباره اين سخن فكر كرده ام. منظور تو از اين جمله چيست؟
يادم نمى رود وقتى اوّلين بار ترجمه اين آيه را خواندم فكر اشتباهى به ذهنم رسيد، كاش آن روز كسى بود كه راهنماييم مى كرد. آن روز با خود اين گونه فكر كردم:
تو هر كس را بخواهى هدايت مى كنى، پس ايمان من به اين علّت بوده است كه تو اين گونه خواسته اى. اين ايمان كه ارزشمند نيست، چون من مجبور بوده ام ايمان بياورم، وقتى تو چيزى را اراده كنى، حتماً واقع مى شود، گويا مجبور بوده ام كه باايمان باشم. آن كسى هم كه كافر است، مقصّر نيست، خوب، اين تو بودى كه نخواستى او ايمان بياورد، او هم كافر شده است، اگر من مؤمنم، براى اين بوده كه تو اين گونه خواسته اى، اگر انسان ديگرى كافر است، او هيچ گناهى ندارد، اين تو بودى كه او را در گروه اهل ايمان قرار ندادى، تو او را هدايت نكردى، او چه تقصيرى دارد؟
مدّت زيادى گذشت تا توانستم جواب اين سؤال را پيدا كنم. براى اينكه بفهمم منظور از اين سخن چيست، به اين مثال توجّه كردم:
هر كودكى وقتى به سنّ شش سالگى مى رسد، مى تواند به مدرسه برود و از آموزش رايگان دولت استفاده كند، دولت اين امكان را در اختيار همه قرار داده است، حال ممكن است يك كودك به اختيار خود به مدرسه نرود، مهم اين است كه امكان مدرسه رفتن براى او وجود دارد، حالا اگر اين كودك به دبستان نرفت و درس نخواند، در آينده نمى تواند به دانشگاه برود. فقط كسانى مى توانند به دانشگاه بروند (و بعدها پزشك، مهندس و... شوند) كه ديپلم گرفته باشند.
دولت به كسى كه ديپلم دارد فرصت مى دهد به دانشگاه برود، هر كس دپيلم دارد مى تواند در دانشگاه ادامه تحصيل دهد، آيا اين قانون، قانون ظالمانه اى است؟ كسى كه به اختيار خودش ترك تحصيل كرده است، مى توانست درس بخواند، خودش نخواست كه درس بخواند، پس نمى تواند به دانشگاه برود.
تو هم براى همه انسان ها زمينه هدايت را آماده كردى، راه خوب و بد را نشان آن ها دادى، اين هدايت مرحله اوّل است.
عدّه اى اين هدايت را پذيرفتند و ايمان آوردند و به سخنان پيامبر تو گوش فرا دادند، تو اراده كرده اى كه به اين افراد امتياز ويژه اى بدهى و آنان را موفّق به كارهاى خوب و زيبا نمايى و مسير كمال را به آنان نشان بدهى، اين هدايت مرحله دوم است.
آنان مانند كسانى هستند كه به مدرسه رفته اند و درس خوانده اند پس اكنون مى توانند به دانشگاه بروند و به جايگاه هاى بالاتر اجتماعى دست پيدا كنند.
ولى عدّه اى ديگر به اختيار خود از پذيرش سخن پيامبر سر باز زدند، آنان راه شيطان را انتخاب نمودند و فريبش را خوردند.در واقع، هدايت مرحله اوّل را نپذيرفتند، براى همين از هدايت مرحله دوم محروم مى شوند. اين افراد مانند كسانى هستند كه به اختيار خود ترك تحصيل كردند و از رفتن به دانشگاه محروم شدند.
"تو هر كس را بخواهى هدايت مى كنى". اين جمله مربوط به هدايت مرحله دوم است، نه هدايت مرحله اوّل. يعنى تو در مرحله اوّل، همه را هدايت مى كنى، پيام و سخن خود را به آنان مى رسانى، راه خوب و بد را نشان مى دهى. در قرآن بارها درباره هدايت مرحله اوّل سخن گفتى. در اين آيه از هدايت مرحله دوم سخن مى گويى، قانون مهمّ خود را بيان مى كنى، قانون اين است: فقط كسانى وارد هدايت مرحله دوم مى شوند كه هدايت مرحله اوّل را پذيرفته باشند. اراده تو اين است. در واقع فقط كسانى را از هدايت مرحله دوم بهره مند مى كنى كه مرحله ابتدايى هدايت را طى كرده باشند. اين هرگز جبر نيست. انسان هرگز مجبور نيست، او مختار است كه هدايت را بپذيرد يا نه، اگر هدايت مرحله اوّل را نپذيرفت، طبق اراده تو، ديگر از هدايت مرحله دوم بهره مند نخواهد شد.

* * *

اكنون مى خواهم سخن تو با پيامبر را به زبان ساده بيان كنم:
اى محمّد ! وظيفه تو هدايت مرحله اوّل است، تو بايد پيام و سخن مرا براى همه مردم بيان كنى، آنان را آزاد آفريده ام، نبايد آنان را مجبور به ايمان آوردن كنى.
وظيفه تو تنها ابلاغ پيام است، وقتى كار خودت را انجام دادى، عدّه اى ايمان مى آورند و عدّه اى هم در كفر و بُت پرستى باقى مى مانند.
اين اراده و خواست من است كه هر كس هدايت مرحله اوّل را پذيرفت، شايستگى و لياقت وارد شدن به مرحله بعدى هدايت را دارد، راه كمال را به او نشان مى دهم، كارى مى كنم كه لحظه به لحظه به من نزديك تر شود، دست او را مى گيرم و او را به بهشت خويش رهنمون مى سازم.

* * *